Սկզբնաէջ      
 
Ա.ՎԱՐՊԵՏՅԱՆԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼ ԱՍՊԱՐԵԶՆԵՐ...
ԿԻՆՈ-ԹԱՏԵՐԱԿԱՆ ԱՍՊԱՐԵԶ
  Կենսագրական տվյալներ
Ա.Վարպետյանին Հայաստանից վտարման առեղծվածը
 
 
     Ալ.Վարպետյանի Ճարտարապետական կրթությունը զուգահեռվել է «Հայֆիլմին» կից հատուկ ստուդիայի կինո-թատերական դասընթացներով (տե'ս կենսագրականը): Այնուհետև այդ համատեղումը շարունակվել է մասնագիտական գործունեությամբ` երկրորդը նախ որպես կինոդերասանական նույն ստուդիայի դեկան, ապա որպես Հայաստանի Պետական հեռուստատեսությանը կից հեռուստաթատրոնի գեղարվեստական ղեկավար: Նույնը նաև 1975թ. Մարսելում վերահաստատվելուց հետո, սակայն այն տարբերությամբ, որ նրա թատերական գործունեությունը սահմանափակվում էր կիսասիրողական բեմադրություններով, ասմունքի թե պոեզիայի թատերականցված երեկոներով, և ազգամշակութային այլ միջոցառումներով (տե'ս Էմինի հետ տեսանյութը), որոնք նրանից խլում էին թե’ խիստ թանկարժեք ժամանակ և թե’ նյութական միջոցներ:

       Կադրեր, «Հայֆիլմին» կից կինոդերասանի ստուդիայի կուրսային կարճամետրաժ կինոնկարների նկարահանումներից, որոնք այդուհանդերձ բարձրացել են հանրապետական էկրան:
     Նկ. 1-2 (վերևում): «Մոգերի նվերները»,
ըստ Օ’Հենրիի համանուն նովելի (1967 թ.):
Բեմադրիչ` Հենրիկ Մարգարյան,
դերերում` Էվելինա Շախիրյան և Ալ.Վարպետյան:

   Նկ. 3 (ձախից): «Ծաղրածուն» ,
ըստ Մ. Մանվելյանի համանուն նովելի (1967 թ.):
Բեմադրիչ` Հենրիկ Մարգարյան,
բժշկի դերում` Ալ. Վարպետյան:

ԵՎ ԱՅՐ ՄԻ` ՍԵՎԱԿ ԱՆՈՒՆ…
  
Նկ. 4, a-b-c: Ազդեր, բուկլետներ, մամլո արձագանքներ, և «Հարատևում» խորագրով թռուցիկներ…

Նկ. 5: Մայր Հայաստան
        Այդպես, 1978 թ. հիմնադրվեց «Արվեստանոց Սևակ» թատերախումբը, որը «Եվ այր մի` Սևակ անուն…» բեմադրությամբ հանդես եկավ մի շարք ներկայացումներով, մասնակցեց ֆրանսահայ, ֆրանսիական ու միջազգային տոնահանդեսներին, իսկ JAF-80 փարիզյան փառատոնում եղավ դրամատիկական ասպարեզում մրցույթային միակ դափնեկիրը:
     Ներկայացման թատերագրության, բեմադրության և սցենոգրաֆիայի հեղինակը Ալ.Վարպետյանն էր, որը բեմադրությանը մասնակցում էր նաև Պ. Սևակի դերակատարմամբ: Եվ քանզի այդ բեմադրության մեջ համատեղվել էին հեղինակի երեք ներշնչողները` Պ. Սևակը, Ս. Փարաջանովը և Ա. Տերտերյանը (տե'ս Ալ.Վարպետյանի հետ 08.1.2008 թ. հարցազրույցը), արժե այստեղ ներկայացնել այդ բեմականացման հակիրճ պատկերը, որը փարաջանովյան ոճով, սևակյան ու տերտերյանական ոգով, ձայնապատկերային հնարքներով, նորարական արտահայտչամիջոցներով, և խորհրդանիշերով հագուրդ արարչական մի համարձակ փորձ էր:
  
    … Կատաղի ղողանջներ: Կատարյալ խավար: Ավտոշարժիչի «ստարտեր» և անվադողերի կսկծու շչյուն շրջադարձերին: Սրահում` լուսարձակների նյարդային փայլատակումներ… Ճակատագիրը նախապատրաստում է անկանխատեսելին: Վթարային բախյուն: Կանացի աղիողորմ մի ճիչ: Կիսաբաց վարագույրի հետևում, լուսարձակի փունջը ծխան մեջ կտրուկ բացահայտում է գետնին փլուզված սպիտազգեստ մի կին… Այդ չարաբաստիկ օրը վթարվել էր ողջ Հայաստանը…
    Արձագանքում է դմբդմբուն մի բամբ.
    «…17 հունիսի 1971 թիվ… Ավտոմեքենայի վթար… Զոհյալը` ոմն Պարույր Սևակ…»:
    Կոմիտասյան պատարագ. «ՓԱՌՔ ՔԵԶ ՏԵՐ !!! »…
    Մինչդեռ, փլուզված կինը ճերմակների մեջից ձգվում և բողոքարկու ձեռքերը հառում է երկինք: Պատարագի թախծոտ հնչյունների տակ վարագույրը բացվում է տարակուսանքով: Աջ կողմում` կարմիր սավանով ծածկված մի բազկաթոռ: Կինը սողում է դեպի այն: Բոցավառ ջահը ձեռքին, սևազգեստ մի այլ կին բարձրացնում է սավանը: Անշնչացած մի դիակ…
     «Մեկը միլիարդավորների մեջ, մի պոետ` հազարավորների, մի հանճար` հատուկենտների դասակից…»:
    Սևազգեստ «պատմությունը» ուղղվում է դեպի ձախակողմյա գրասեղան, ջահը տեղադրում հենակին, և սկսում գրառումը… Ծնունդ, մանկություն, պատանեկություն: Նորածինը գրկին, սպիտակազգեստ Մայր Հայաստանը Սևակի միաժամանակ տարբեր տարիքների ուղեկցությամբ խմբվում են դիակի սնարին: Պոետը դանդաղ ասես սթափվում է մղձավանջից…
    Բանաստեղծական արտաբերումներին զուգահեռ միմյանց են հաջորդում կյանքային դրվագներ, ապրումներ ու խոհեր` մարմնավորված իգական ուրվականներով…
    Ընդոստ կրակահերթ… Լռություն… Գնդակահարված երաժշտություն…
    Ետնաբեմի հսկայական էկրանին սահում են երկրորդ աշխարհամարտի պատկերներ, ապա պոետի հիմնական թեմաներն ու մտորումները, որոնց ներկայացման ողջ ընթացքում անհասկանալիորեն արձագանքում է գլխավոր «դերակատարներից» մեկը` իմաստության ջահը, իր ընդոստ բռնկումներով ու հանգամանքային հանդարտումներով…
    … Բեմահարթակ է բերվում մարդկային մի կառափ: Միմյանց հետևից ընկնում են նրա դիմակները, ի վերջո` նաև կեղծամը, թողնելով միայն մարդկային մերկացած մի գանգը: Եվ ահա, երբ թվում է թե այն այլևս կատարելապես պարպված է, գանգի խոռչներից սողում է կարմրագույն ծանր ծուխը… Ուրեմն, անգամ մարդկային գանգը ինչ-որ պարունակություն ունի, մարդը` ինչ-որ անհայտ էություն, որը դեռ հարկ է բացահայտել…
   
     «Ճանաչել հողը, բայց ոչ որպես հնագետ` այլ ինչպես այն ճանաչում են արմատները…»:
    Հաջորդում են պոետ-փիլիսոփայի այլ թեմաներն ու անշուշտ եղեռնի ուրվականը: Դեպի ավարտ Սևակը վերաթաղվում է բազկաթոռում և նախապատրաստում իր «նահանջը երգով»: Օրհնյալ մի նահանջ.
    «… որ իբրև նոր գալուստ կարձագանքի հեռվում…»:
    Ինչպես վերակենդանցումից առաջ, Սևակը վերստին անշարժանում է բազկաթոռում: «Պատմությունն» ավարտում է իր գրառումը, Մայր Հայաստանը` վերստին ծածկում պոետի դին, սակայն այս անգամ հավերժության ճաճանչափայլ սկավառակը կրող սպիտակ սավանով:
    «Նա շապիկով չէր ծնվել… Այսուհանդերձ նրա մահը վախճան չեղավ, այլ անավարտ մի առաքելություն, մի շարունակելիություն…»:
   
     Սպիտակափառ ծանր մի ծուխ սողոսկում է սրահ և աննկատ ծածկում այն, մինչև գոտքատեղ թաղելով քարացած հանդիսատեսներին… Սևազգեստ կինը իմաստության ջահը փոխանցում է Մայր Հայաստանին: Նա իջնում է բեմահարթակից և հիպնոսացած հանդիսատեսների միջով, թանձր լուսարձակների թիրախում, ասես անկշիռ ու «որպես քնքուշ հուշի թև» սահուն լքում սրահը…
    Բեմի վրա, մերթ հայտնվելով լուսաճառագայթներում, մերթ անհետանալով հետին խավարում, ճոճանակի վրա տարուբերվում է մանուկ Սևակի մանկությունը…
    
   Նկ. 6 -7: Պատկերներ ներկայացումից` «Դիմակներ»:           Նկ. 8: Սիրո ուրվականը:
   
     Կարծում ենք կարիք չկա մեկնելու, որ այս բեմադրությունը նախապատրաստում էր «Սասունցիների պարը» կինոսցենարի երկունքը: Առավել ևս, որ այն արժանացել էր մեծ ընդունելության, պսակվել փառատոնային դափնիներով, իսկ ճարտարապետության այդ «չարաբաստիկ» դրամական մրցանակն էլ հնարավորություն էր տալիս գոնե մեկ-երկու տարի ազատվել կենցաղային հոգսերից և կատարյալ ինքնամոռացությամբ տրվել այդ երազանքի իրականացմանը: 1982 թ. կինոսցենարն ու նրա շուրջ 200 գծանկարային պատկերագրությունը պատրաստ էին: Եվ ունենալով մեծն Գառզուի «Կամոյի թուղթը», 1983 թ. Ալ. Վարպետյանը ուղևորվում է հայրենիք` վերելքի իր գագաթնակետին մեկընդմիշտ հեռանալով ճարտարապետությունից ու հանձնվելով հանգամանքների քմահաճույքին: Ինքը այդ չէր նախատեսել ու դեռ չգիտեր իր «գլխի գալիքը», իսկ այլք` այդ ցայսօր այդպես էլ չհասկացան…

  ՍԱՍՈՒՆՑԻՆԵՐԻ ՊԱՐԸ
կինոսցենարի պատկերագրություններից
(գծանկարներն ու ձևավորումը` ՀԵՂԻՆԱԿԻ)
 
 
  
 
 
   Շինարար ու հավատացյալ ժողովուրդ
Եղեռնական տեսիլքներ և մղձավանջներ  Երկրաշարժի տեսլականը
 
 
  

Նորօրյա Աստղիկ դիցուհին և վերածնված Վահագնիկը`
Գառնու տաճարի գավիթում Վարդավառի տոնակատարությանը…
 
  


…ի հեճուկս երկնային քմահաճության և
հանուն արցախյան տեսլականի (դեռևս 1982 թ…)
 
 
  
Ծերունի ժամանակը, Վահագնիկն ու մագաղաթակիր սափորը Սևանի ափին, և խորհրդավոր մագաղաթը
 
 
  

Արեգակը Այրիվանքի գմբեթին…
  
     Կինոսցենարը այդպես էլ չիրականացավ (այդ մասին տե'ս «Մի սցենարի պատմություն» 11.12.2007 թ. խմբագրականը): Ուստի, սնանկացած հեղինակը այն վերամշակեց և 1985 թ.Եղեռնի 70-ամյակի առթիվ հրատարակեց որպես էպիկական քնարերգություն, հարկադրաբար գրավադրելով իր անձնական բնակարանը: Բարեբախտաբար գործն արժանացավ Հ.Ուզունյան 1985-86 թթ գրական Առաջին մրցանակին և Ա. Վարպետյանը կարողացավ գոնե փրկել բնակարանը…
    Այսուհանդերձ, այդ ստեղծագործության մեջ կանխազգացված մի շարք տեսլականներ` ինչպես երկրաշարժը, արցախյան շարժումը, անկանխատեսելի վերափոխումները, Գառնու տաճարում հեթանոսական տոնակատարությունները, դարձան իրականության, իսկ հինավուրց մագաղաթի խորհրդավոր պարունակությունը`… վերագտնված էիզմ-ԷՈՒԹՅՈՒՆ նորօրյա ուսմունքը
http://www.eutyun.org/S/EUTYUN-EIZM/Intuiçia%20%2011.06.%202014.htm )…
    Այլ մեկ արտառոց հանգամանք. Ա.Տերտերյանի առանձնատունը տարիներ հետո հայտնվեց ճիշտ Այրիվանքի դեմ-դիմաց, պատշգամբից բացվող հենց նույն տեսարանով …