|
|
Խոսքը կինոսցենարի մասին է… ցավոք` չիրագործված: Սա սովորական
սցենարի պատմություն չէ: Այն ամենևին էլ սցենարիստի հաջողակ կամ
անհաջողակ լինելու մասին չէ, և ոչ էլ` բուն սցենարի բովանդակության
ու գեղարվեստական արժեքի: Ի դեպ, ես կամաչեի և ինձ թուլ էլ չէի տա
խոսել այդ սցենարի գեղարվեստական արժեքի մասին, թե ինչո՞ւ` պարզ
կդառնա շարունակությունը ընթերցելիս:
 |
Կինոսցենարը գրվել է 1982
թվականին, անվանվելով` “Սասունցիների պարը”: Հեղինակը
ֆրանսահայ ազգամշակութային գործիչ Ալեքսանդր Վարպետյանն է:
Տես`
Ա.Վարպետյանի
կենսագրությունը: Հետագայում հեղինակը այդ
սցենարի մոտիվներով գրեց “Արփիական” գրական
քնարերգությունը, որն արժանացավ Հ. Ուզունյան 1985-86 թթ
գրական Առաջին մրցանակին և հայ ու օտար հեղինակությունների դրվատանքին:
Որոշ մանրամասներ ու գծանկարներ տե'ս Ա.Վարպետյանի
Կինո-Թատերական
գործունեությունը էջում: |
Մենք
ամբողջովին կմեջբերենք այդ նույն “Արփիական” գրքի “Ծանոթություն”
բաժինը և հեղինակի “Ինքնություն” գրքից մի պարբերություն`
“Արևորդյաց պարը” վերանվանաված ֆիլմի նկարահանման անհաջող փորձի
մասին:
Մինչ այդ` մեկ-երկու
նկատառում.
Ո՞վ կարող է
մատնանշել աշխարհում մեկ այլ ազգ, հանրություն կամ պետություն, որը
կարող է հանգիստ արհամարել իր ողջ մշակութային էլիտայի կարծիքն ու
հորդորը:
Ո՞վ կարող է
չհամաձայնվել, որ 80-ականներին մենք դեռ ունեինք լուրջ մշակութային
էլիտա` ի տարբերություն այսօրվա իրականության:
Ի՞նչ բարոյական
իրավունքով են այսօր պետական կամ ոչ պետական գումարներ մսխվում
անճաշակ և անմակարդակ կինոֆիլմերի (այդ թվում` սերիալների)
արտադրության վրա, մինչդեռ քիչ թե շատ հաջող ֆիլմերը հազվագյուտ
բնույթ են կրում, իսկ բարձրարվեստ և էլիտար ֆիլմի մասին խոսք լինել
անգամ չի կարող:
Եւ արդյո՞ք այս
ամենը մի լրացուցիչ ապացույցը չէ նրա, որ մեր ազգի խամրումն ու
անէացումը շարունակական ու խրոնիկական բնույթ է կրում: Եւ եթե
20-30 տարի առաջ դեռ գոնե մեծագույն մտավորականներ ունեինք, այսօր`
դա էլ է վերանում: |
Հետևությունները
թողնելով ընթերցողին` կատարենք մեջբերումներ:
|
|
|
 |
 |
|
Գրքի շապիկը |
Վարպետյանի "Արփիականի" գծանկարներից |
|
|
|
Ա.Վարպետյանի
“Արփիական” աշխատության 1985թ.-ի ֆրանսիական հրատարակության
“Ծանոթություն” բաժինը ամբողջությամբ.
|
|
Արարել մի կինոնկար մեզ և այլոց համար, որն ամփոփեր մեր
ազգագրական դիմանկարն ու տարեգրության էականը, որը 21-րդ
դարի շեմին դառնար եռհազարամյա մեր ալեկոծ գոյության մի
ինքնահաշվետվություն ու ինքնաըմբռնում: Եվ իրագործել այն
համայն հայության ուժերով, Սփյուռք–Հայրենիք
համագործակցությամբ` որն ինքըստինքյան և’ համաժողովրդական
գիտակցության սատարում է, և’ ամբողջացման ազդակ:
Ահա երանելի նկատառումն այն, որն
արգասավորվեց ՙՍԱՍՈՒՆՑԻՆԵՐԻ ՊԱՐԸ՚ կինոսցենարի, իսկ ավելի
ուշ ՙԱՐՓԻԱԿԱՆ՚ գրական քնարերգության ծնունդը:
Սակայն` չնայած Հայրենիքի ոչ
բացասական տրամադրությանը և հայ մշակույթի ամենակարկառուն
երախտավորների հոծ քաջալերանքին, նվիրական այս գաղափարը
դեռ հեռու է մարմնավորվելուց, ի թիվս այլոց` սփյուռքահայ
միությունների հոռետեսության պատճառով…
Այնինչ` ըստ նախնական նախահաշվի,
բավական էր սփյուռքում հայթհայթել լոկ…300.000 դոլլար, որը
հետագայում ամբողջովին ՙկամորտիզատվեր՚ կինոնկարի
շահագործմամբ:
Եվ եթե թերևս կռահելի է` թե
ինչո՞ւ Ֆրանսիական մշակույթային և վարչական համապատասխան
մարմինները մարմինները մերժեցին նյութապես օժանդակել
կինոնկարի մի դրվագի նմուշային նկարահանմանը եվ գրքի
հրատարակմանը (չնայած նմամ միջոցառումների համար
նախատեսված միջոցների առկայության), ապա դժվար է նույնիսկ
խոստովանել, որ սփյուռքահայ ոչ մեկ կազմակերպություն
նյութապես չսաստեց սույն քնարերգության հրատարակմանը…
Գտնվեց սակայն բավականին բարի
կամք` ապացուցելով ևս մեկ անգամ, որ ՙազգային
պաշտոնյաները՚ դեռ ժողովրդի հոգս ու հույզի
ներկայացուցչությունը չեն:
Ծանոթության կարգով, ստորև
մասնակիորեն բերվում են հայ և ոչ հայ մշակույթային
գործիչների քաղվածքային կարծիքներն ու ուղերձները,
կինոսցենարի և նրա կինոիրականացման վերաբերիալ:
|
" .. Շատ կը յուսամ, որ այս փառավոր գործը
իրականանայ, որովհետեւ նախ արուեստի գործ մըն է,
եւ պիտի ծառայէ ամբողջ հայութեան եւ ինչպես նաեւ
ամբողջ մարդկութեան յառաջադիմությանը:" |
|
|
ԳԱՌԶՈՒ |
|
|
Փարիզ, 11.07.1983 թ. |
|
|
" .. Շատ ժլատ գույներով եւ սակայն բնորոշ
խորհրդանիշերով, հեղինակը կարողացել է տալ մեր
ժողովրդի տառապանքի ու մահվան, եւ ապա` վերածննդի,
մաքառման ու հարատեւման էությունը: Կարծում եմ, որ
շատ հետաքրքիր, խորհրդավոր (խորը խորհուրդ
ունենալու իմաստով) եւ ազդեցիկ կինոնկար կստացվի…" |
|
|
ԳԵՎՈՐԳ ԷՄԻՆ |
|
|
Արզնի, 19.07.1983 թ.. |
|
|
" Սա հայ ոգու ճի’չն է եւ պետք է լսելի դառնա
յուրաքանչյուր հայի համար: Հավատով կսպասեմ ֆիլմին
պաստառի վրա…" |
|
|
ՀԵՆՐԻԿ ՄԱԼՅԱՆ |
|
|
Երևան, 21.07.1983 թ. |
|
"… Սցենարը կարդալով, շատ որոշակի ու հստակորեն
տեսա ապագա կինոնկարը: Դա շատ մի հետաքրքիր
կինոնկար է լինելու հայ ժողովրդի ոգու եւ
ճակատագրի մասին: Ամեն ինչ կառուցված է
խորհրդանիշերի վրա, այդ իսկ պատճառով
փիլիսոփայական խորը ենթատեքստ ունի:
Կարծում եմ, պետք է ստեղծել բոլոր
հնարավորությունները շուտափույթ իրացնելու,
այսինքն` կինոնկարի վերածելու սցենարը" |
|
|
ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՎԹՅԱՆ |
|
|
Երևան, 02.08.1983 թ. |
|
|
" Ողջունելի գործ է, խիստ այժմեական եւ հավերժի
համար էլ պիտանի: Ողջունելի է ավարտը… վերջը`
կինոն: Բայց պիտի խիստ բանաստեղծականի մեջ մտցվի
խիստ իրական, զարհուրանք-պատկերները իրականության…
" |
|
|
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ |
|
|
Երևան, 03.08.1983 թ. |
|
" Սիրելի բարեկամ Ալեքսանդր! Նախանձում եմ!!!...
… Գիտցե’ք, որ չորս կողմում խուլ ու համր
պաշտոնյաներ են` վախկոտ ու խորամանկ: Ընդունակ են
արդյո՞ք նրանք հասկանալու Ձեր մտահղացումը, Ձեր
փորձը ստեղծելու մի Կինոնկար-Տաճա’ր, մի
Կինոնկար-Ճշմարտությո’ւն…
Ձեր գծանկարները զարմացնում են եւ ապշեցնում իրենց
մոնումենտալությամբ ու էպիկականությամբ: Ցանկանում
եմ Ձեզ հաղթանակ…" |
|
|
ՍԱՐԳԻՍ ՓԱՐԱՋԱՆՈՎ |
|
|
Թբիլիսի, 03.08.1983 թ. |
|
"Հայ ժողովրդի ճակատագրին նվիրված նման մի ֆիլմի
անհրաժեշտությունը վաղուց կա:
… Այո’, պե’տք է ցուցադրել եւ ապացուցե’լ, որ
ապրող եւ ապրելու համար պայքարող ազգը կապրի’
հավիտենապես: Բարի’ իրագործում:" |
|
|
ԳՐԻԳՈՐ ԽԱՆՋՅԱՆ |
|
|
Երևան, 09.08.1983 թ. |
|
"…Սա մի փորձ է` պատմելու աշխարհին եղածի մասին
ազգային բարձր արժանապատվությամբ եւ համամարդկային
լեզվով, ինչպես նաեւ սփռված հայերին ինքնաճանաչման
բերելու:
Ողջունում եմ Ալեքսանդրին, խոնարհվում նրա եռանդի,
հոգու բոցի առջեւ: Այնպես անենք որ այդ բոցը
չմարի…" |
|
|
ՍՈՍ ՍԱՐԳՍՅԱՆ |
|
|
Երևան, 31.08.1983 թ. |
|
|
"Մեծ բավականությամբ կարդացի այս գործը:
Մարդկության պատմությունը եկավ գույներով
մեղեդիներով, շառաչելով ու անկումներով աչքիս`
Ջրհեղեղից միչեւ այսօր… Երեւի տեսնեմ նաեւ էկրանի
վրա: Պե’տք է: Ողջո’ւյն հեղինակին:" |
|
|
ՍԵՐՈ ԽԱՆԶԱԴՅԱՆ |
|
|
Նորք, 02.09.1983 թ. |
|
"…Ենթադրում եմ, որ այս սցենարը կարող է հիմք
ծառայել շատ բարձր եւ հետաքրքիր ֆիլմի:
Մեր գիտեցած ռեժիսորներից այն կարող է նկարահանել
միայն Ս. Փարաջանովը կամ Մ. Վարժապետյանը:" |
|
|
ԱՐԹՈՒՐ ՓԵԼԵՇՅԱՆ |
|
|
Մոսկվա, 06.09.1983 թ. |
|
"Մեր ազգի ճակատագրի վերաբերյալ այսպիսի մի
կինոնկար այսօր կունենա այնպիսի բարոյական ու
դիվանագիտական նշանակություն, ինչպիսին
նշանակություն ունեցավ հայ գրերի գյուտը հինգերորդ
դարում: Վերջապես օտարները պետք է որ ճանաչե’ն ու
հասկանան մեզ…
… Այսպիսի նախաձեռնության համար պետք է ողջունել
հեղինակին, իսկ այն գլուխ բերելու համար` օգնե’լ
ով ինչով կարող է, չխնայել ոչի’նչ:" |
|
|
ՀԱՄՈ ՍԱՀՅԱՆ |
|
|
Երևան, 15.09.1983 թ. |
|
|
"Մեծ լարվածությամբ կարդացի այս կինոսցենարը, որ
իր տեսակի մեջ հազվագյուտ է ու տարբերվում է
հայության ճակատագրին նվիրված կինոֆիլմերից…
Զարմացնում է հեղինակի երեւակայության
անսպառությունը, պատկերների ու գաղափարների
առատությունը` միացած գույնի, ծավալների,
ճարտարապետական մտածողության հետ` որը հասկանալի
է, քանի որ Վարպետյանը նաեւ շնորհալի ճարտարապետ
է: Այնքան անսպառ ու առատ, որ երբեմն շունչդ
կտրվում է այդ տարափից… Բոլորս էլ պետք է օգնենք
Վարպետյանին գլուխ բերելու այս ազգօգուտ
մտահղացումը, որքան էլ այն թվա դժվար ու
անիրագործելի…" |
|
|
ՍԻԼՎԱ ԿԱՊՈՒՏԻԿՅԱՆ |
|
|
Երևան, 19.09.1983 թ. |
|
|
"Այս կինոսցենարը անվիճելիորեն ծնունդ կհանդիսանա
մեծ կարեւորության մի կինոնկարի, ինչպես
գեղարվեստական, այնպես էլ կինոմատոգրաֆիական եւ
մարդասիրական առումով:" |
|
|
ԺԱՆ ԺԱԿ ՎԱՐՈՒԺԱՆ |
|
|
Փարիզ, 21.11.1983 թ. |
|
|
"… Ա. Վարպետյանի սցենարը մի լիրիկական եւ
կերպարվեստային պոեմ է նվիրված Հայ ժողովրդին եւ
արժանի է ամենայն աջակցության, որպեսզի այն դառնա
կինոժապավեն…" |
|
|
ՄԻՇԵԼ ՌԱԳՈՆ |
|
|
Փարիզ, 28.11.1983 թ. |
|
|
""Սասունցիների Պարը" կինոսցենարը արժանի է
ամենամեծ ուշադրության… Այն հույսի մի ուղերձ է`
ձայն եւ խորհրդանիշ, եւ Հայաստանից այն կողմ` սիրո
մի ճիչ մարդկության ցավ ու տառապանքների համար…" |
|
|
ԻՎ ՏԵՐՆՈՆ |
|
|
Փարիզ, 03.01.1984 թ. |
|
Կարծիք ու ցանկություններ են հղել նաև
ներքոհիշյալ արվեստագետ մտավորականները.
| |
ԱՎԵՏ ՏԵՐՏԵՐՅԱՆԸ
ՀԵՆՐԻԿ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԸ
ԳԱԳԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
ՌՈՒԲԵՆ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ
ՍԱՐԳԻՍ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԸ
ԱՌՆՈ ԲԱԲԱՋԱՆՅԱՆԸ
ՖՐՈՒՆԶԻԿ ԴՈՎԼԱԹՅԱՆԸ
ՀԱԿՈԲ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
ԶՈՐԻ ԲԱԼԱՅԱՆԸ |
ԷԴՈՒԱՐԴ ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ
ՋԻՄ ԹՈՐՈՍՅԱՆԸ
ՎԱՐԱԶԴԱՏ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ
ՎԱՐԴԳԵՍ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ
ՌԱԶՄԻԿ ԴԱՎՈՅԱՆԸ
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉՅԱՆԸ
ՌԻՉԱՐԴ ԺԵՐԱՆՅԱՆԸ
ԺԱՆ-ՊԻԵՌ ՄԱՀԵՆ
ՌՈՒԲԵՆ ՄԵԼԻՔԸ |
|
1983թ. Հոկտեմբերի 23-ին`
վերոհիշյալ անհատականությունների մասնակի մասնակցությամբ,
"ՍԱՍՈՒՆՑԻՆԵՐԻ ՊԱՐԸ" կինոսցենարը քննարկվել եւ որակավորվել
է որպես բարձրարժեք Հայաստանի Կինեմատոգրաֆիստների
Միության Վարչությունում, որը պատրաստականություն հայտնեց`
կինոնկարի իրականացման դեպքում, ապահովել իր
ստեղծագործական ու բարոյական օժանդակությունը, իսկ երեւելի
երաժշտահան Ավետ ՏԵՐՏԵՐՅԱՆԸ հանձն առավ իրագործել
ակնկալվող կինոնկարի երաժշտությունը:
|
Մեկ պարբերություն
Ա.Վարպետյանի “Ինքնություն” գրքի նախաբանից.
|
... 1990թ. Երևանի քաղխորհրդի որոշմամբ ի վերջո սկսվում են
"ԱՐԵՎՈՐԴՅԱՑ ՊԱՐԸ" կինոնկարի նախապատրաստական
աշխատանքները, որոնց պատրաստվում են մասնակցել ֆրանսիական
և ամերիկյան կինոարտադրողներ: Սակայն չորս ամիս անց
աշխատանքները կասեցվում են քաղաքային նոր իշխանությունների
կողմից` նորից դրամական ու քաղաքական նկատառումներով, զի
Թուրքիայի հետ Հայաստանի նոր փոխհարաբերություններում
անպատեհ է դառնում Եղեռնի արծարծումը: |
| |
Վերոնշյալ կարծիքներից մի քանիսի ձեռագիր տարբերակները կարող եք
տեսնել
այս
հղումով:
|
|
Մ. Ս. |
11 դեկտեմբերի 2007 թ. |
|
|
|
|
