Սկզբնաէջ      
 
 
Սույնով «ԷՈՒԹՅՈՒՆ» կայքը բացում է նոր հոդվածաշար, որում անցյալ ու ընթացիկ իրադարձությունների վերաբերյալ կքննարկվեն հայտնի ու անհայտ մեկնություններ: Այցելուներին հնարավորություն կտրվի մասնակցել այդ բացահայտումներին, անշուշտ դրանց կարևորության, հավաստիության և հիմնավորման պայմանով:
       Մեծն ու փոքրը, ծանրն ու թեթևը, թույլն ու ուժեղը, սևը, գորշն ու սպիտակը մահկանացուներիս մատչելին են համեմատության մեջ` այն էլ խիստ հարաբերականորեն և սահմանափակ տիրույթներում: Դրանք դեռ ընդամենը երևութական ու մատչելի գոյացություններ են: Անհամեմատ խրթին են էութենական իմաստության ու իմաստակության, հանճարեղության ու ճամարտակության, ճշմարտության ու եղծության չափանիշներն ու սահմանումները, առավել ևս նախատրամադրվածության պարագայում:
       Այդպես, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո երբեմնի ոմն երդվյալ մարքսիստ համոզված էր, որ հայերը Հ. Շիրազից ավելի մեծություն տալ չեն կարող, առավել ևս` Օ. Շպենգլեր: «Էրուդիտ» այլք հուսահատորեն նետվեցին էկզիստենցիալիզմի ու դրա կարկառուն դեմքերի վերաբացահայտմանը ( Ս. Կիերկեգոր, Կ. Հայդեգեր և այլք) չգիտակցելով անգամ, որ դրանցից շատերի հայրն ու նոր ֆենոմենոլոգիայի հիմնադիր գերմ. Է. Հուսեռլը (1859 - 1938 թթ), ի վերջո հիմնեց էյդետիկա ուսմունքը ( պլատոնյան eidos-նախագաղափար բառից, էսենցիալիզմ-էութենական հոսանքի մեկ համեստ ու թերի վտակը...): Այլք հարեցին դասականներին` ինչպես նեոպլատոնական Պլոտինին կամ համարյա ժամանակակից Թ. դե Շարդենին («Մարդու ֆենոմենը»):

       Եվ գաղափարական այս պատեպատիկ խուճապի, առավել ստույգ` ըստ էիզմի «կոնվեկցիոն շրջանառության» մեջ, ոչ մեկ «կարկառուն» մտավորական թե ճոռոմ «էրուդիտ» չկարողացավ դյուզն իսկ գոնե ընկալել էիզմ-Էություն ուսմունքի ընդգրկումն ու խորությունը: Թե’ զուտ ազգային և թե’ համամարդկային մի ուսմունք, որը գալիս է հայոց հանճարեղ նախնյաց դիցաիմաստաբանական համակարգից և որի ճառագումներն են հնդեվրոպական թե ոչ բոլոր ուսմունքները` ներառյալ պլատոնականությունը, բրահմայականությունը, չինական դաոսիզմը կամ իսլամացած սուֆիզմը: Ոչ մեկ պաշտոնական «ուղեղ» նույնիսկ չանդրադարձավ, որ վերջին երկհազարամյակում հայերը առաջին անգամ օժտվում կամ վերաօժտվում են սեփական աշխարհայացքով, երբ հանճարեղ Դավիթ Անհաղթն անգամ եղավ անտիկ փիլիսոփայության ընդամենը մեկնիչն ու քարոզիչը ( թեև նա ևս քրիստոնեացած հայերի «խասյաթով» հալածվեց, վտարվեց և մահացավ Վրաստանում... ):

       Եվ այսքանի հետ դեռ ինչպե՞ս ընդունել, որ մի անհայտ, ոտնատակված ու վտարված հայորդի ընդունակ էր դիալեկտիկական երեք հայտնի օրենքներին ավելացնել պակասող մեկը` Հակադարձման օրենքը, առանց որի տիեզերական պարույրն ու այդ օրենքները ո’չ սկսում են և ո’չ էլ փակվում: Զի, այս ամենը Շ. Ազնավուրի նոստրադամուսյան «հանճարեղության» կողքին թվում էր աննշան ոչնչություն, ոչ անգամ «Շիրազյան» արժեք:

       Այդպես, այդ մենք որակվեցինք ինքնակոչ ու մեծամիտ դատարակաբան, երբ իրականում հուսահատորեն դատարկ էին հայոց ակադեմիական միտքը, գաղափարական դաշտը` էլ ո՞ւր մնաց ինքնակոչ ու տխմարագույն իշխանություններն ու քաղաքական շրջանակները:

       Մենք վստահ ենք, որ ստորև ներկայացվող էսսեն (ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ...) նույնպես հասու չի լինի նրանց, խիստ ծանծաղամիտ մտավորականությանը թե մշակութային «էլիտային»: Գուցե ավելի լավ ( բացի այլոց «ականջներից»...): Սակայն հուսով ենք, որ բնականորեն իմաստուն ու համակիր անհատների հավատն ու համոզմունքը կամրագրվեն, վերոնշյալ սև, գորշ ու ճերմակ, իսկ առավել կարևորը` պատմա-փիլիսոփայական ու համամարդկային համեմատությամբ: Զի, հայոց խոպանացած անդաստանում ու այսքան մոլախոտերի մեջ, հենց նրանցից է ծլարձակելու հայ ժառանգական ու անթեղված հանճարը, և միմայն նրանց շառավիղներին է վիճակված ապահովելու հայոց որակական վերաճն ու հնարավոր հարատևումը: Եվ վասն այդ ու ձեզ է հրապարակվում մեր նախորդ նախաբաններից մեկում ակնարկված «գանձարանային» այս նմուշը (տե'ս` Ա~Յ-Ա~Յ-Ա~Յ, Ա~Խ ԱՅՍ ԱՅ-ԱՅԱՆ ...): Եվ վստահեցնում ենք` ո’չ ամենաէականը, ո’չ էլ ամենավերջինը, թեև այն Քրիստոսի ակնարկներից ու լռությունից հետո ինքնին դարակազմիկ երևույթ է...
 

ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ
( էսսե էություն-էիզմ ուսմունքի թեմաներով )
Ալեքսանդր Արորդի ՎԱՐՊԵՏՅԱՆ





ԱՍՈՒՅԹՆԵՐ
ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ