| |
|
|
ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՏԻԵԶԵՐՔ
9/02.2014թ. |
|
|
|
|
ԵՎՐՈՊԱ
( աշխարհագրական տեղանվան ստուգաբանությունը)
Ձոն Սերգեյ Նիգոյանի հիշատակին: Նա ակամա գոհվել է հանուն այս
ճշմարտության, նախախնամաբար դառնալով ողջ հայության դեսպանը այդ
առաքելության մեջ,
իսկ դիպուկահար մարդասպանը՝ այդ առաքելության դահճի ներկայացուցիչը ...
|
|
|
|
Ըստ
ավանդույթի Եվրոպա մայրցամաքի անվանատուն, փյունիքյան Տիր
քաղաքի Ագենոր արքայի (միջագետքային
Բելոսի երկվորյակը... ) Եվրոպե
դուստրն է, Կադմոսի և Փյունիկսի քույրը, որին Զևսը սպիտակ
ցլան կերպարանքով փախցրեց Կրետե կղզի, որտեղ ծնում է
Մինոսին, ապա դառնում Կրետեի արքա Աստերիոնի կինը: Ըստ
ավանդյության Ագենորը Կադմոսին, Փյունիկսին և նրա Ս/Կլիքս
որդուն ( իբր Կլիկիայի անվանատուն...) ուղարկում է
Եվրոպեին գտնելու, որոնք այդպես էլ չվերադառնալով
հաստատվում են Հունաստանի տարբեր շրջաններում...
Առասպելական միայն այս հակիրճ հիշատակման մեջ երևակվում
է հունական ցեղերի աստիճանաբար անցումը Արևելքից դեպի
Կրետե կղզի, Պելոպոնես թերակղզի և Բալկաններ, ինչպես
հաստատում են հնդեվրոպական արդի տեսությունները (տե՛ս
ստորև Նկ.1):
Ինչ վերաբերում է Եվրոպե դիցանվան ստուգաբանությանը, ապա
առկա են հիմնականում երկու վարկած.
- Այն իբր կազմված է հուն.
εὐρύς-«լայն» և
ὤψ-«աչք, տեսողություն»
բաղադրիչներից, բովանդակելով «լայն ասպարեզ կամ երկիր»
իմաստը: Սակայն, ըստ տեսաբանների այն հիրավի հաշվի չի
առնում դիցանվան փյունիկյան ծագումը:
- Ըստ ավելի ընդունված այլ մեկ վարկածի, Եվրոպե դիցանունը գալիս է իբր
փյունիկյան Ereb-պառկել, քնել հասկացությունից ( իմա՝
մայրամուտ-Արևմուտք առումով ), ինչպես Ասիա անվանումը Assou
իբր «ելնել»-Արևելք հասկացությունից: Երկուսին էլ
վերագրվում է սեմական ծագում և իբր դրանք գտնվել են
ասուրական մի հուշակոթողի վրա, բնորոշելու համար
Այգե-Էգեյան ծովի հակադիր ափերը: Սակայն այս վարկածը
ուշածին, ևս մեկ արևմտյան, ավելի ստույգ՝ հուդայական
մեկնություն է...
Իսկ իրականո՞ւմ:
Նախ անդրադառնանք մյուս դիցանուններին: Կադմոսը ոչ
այլ ոք է՝ քան Հայկ նահապետի թոռը, որն առաջինը ահազանգեց
Բելի (տարբերակ՝ Բելոս...) արշավանքը դեպի Հայք, և իր քաջագործությունների համար
նահապետը նրան տվեց Կորդուք, «Կորդուաց աշխարհ», «Կադմեաց
կամ Կադմոսի տուն» նահանգը ( հարավից այլք հաճախ այդպես են
անվանել ողջ Հայաստանը...)՝ Կորդված լեռներ լեռնաշղթայով:
Դժվար թե հակառակը լիներ և հունական հերոսը դառնար դրանց
անվանատուն...
Նույնը Կադմոսի եղբորորդու (տարբ. եղբոր) Ս/Կլիքսի՝ Կլիկիայի
անվանատուի վերաբերյալ: Առավել ևս, եթե նկատի առնենք, որ
Ագանորը Անատոլիայից էր, որտեղից ահհիյավա հունական ցեղերը
անցան ու այլոց հետ համասփռվեցին հետագա Հելլադիայում: Իսկ
հունական ողջ կրոնափիլիսոփայությունը ( միլեթյան դպրոց)՝
անատոլիական Հոնիայից (որտեղից հայերեն իոն-յոյն-հույն
ցեղանունը, Նկ. 2: Տե՛ս
նաև. «Այն, ինչ չգիտեր Պլատոնը»
մենագրությունը, Երևան 2013թ.): Ուստի, շատ ավելին
չծավալվելու համար փորձենք Եվրոպե դիցանունն ու
աշխարհագրական տեղանունը ստուգաբանել հնդեվրոպերեն, ավելի
ստույգ՝ բուն հայերեն:
Դիցանվան ամենամերձակիցը հայ. աւր-աւուր-աւօտ-առավոտն է (
հմմտ. նաև խալդ. ewri/awri[տեր]-աւրիորդ>օրիորդ, կույս, «հրեշտակաց
դաս»), ինչպես կան հնդարիական Ուշհաս, հուն. Էոս, հռոմ.
Ավրորա, շում. Իննանա
( Ցայգաստղ) և ընդհանրապես արշալույսի դիցուհիները:
Զուգահեռներն են հայ. օրը, արևը և հուրը (աւ-օր-ար
լծորդումներով և
«հ» աճականով), եբր.ōr-լույս և հուր
( բացահայտ փոխառություն), սանս. ahar-օր,
պահլ.
հūr
/xūr-հուր,
արև, հուն.
ώρα-ժամ,
ornüo-ծագել,
բարձրանալ, լատ. or/orior-ծագել,
aurora-արշալույս,
Or-արևաստված
(նույն
աւր>օր
լծորդմամբ...), գալլ.
awr
-«այն օրից», հին ֆրանս. žor
( ինչպես հայ
օր-զօր...), նոր ֆրանս.
jour-օր,
aube-ցայգ,
aura-ճառագում,
or-ոսկի,
aurèol-լուսապսակ, անգլ.
hour-ժամ,
ռուս.
Аврора
-«Արշալույս» հածանավը,
ориентация-կողմնորոշում
և ընդհանրապես
Orient-Արևելք...
Հուսանք բավարար է: Բոլորն էլ արևապաշտական
երանգավորումներով ու ծագմամբ: Առավել ևս, որ Եվրոպե
դիցուհին պիտի բնորոշեր հենց արևածագն ու Արևելքը, իսկ
տեղափոխվելուց հետո Արևմուտք կողմնորոշումը նրան տրվեր
Արևելքից և ոչ թե ընդհակառակը:
Ինչ վերաբերում է նրա դիցանվան Ե/Աւր-ոպե վերջածանցին (
ա>է>ե
անցումներով, ինչպես հայ. այգ-էգուց,
այգի-էգ, հուն. Այգե-Էգեյան ծով, Այգիպտոս-Եգիպտոս
կամ միջագետ.
Էա-Հայա...), ապա հենց նույն «ոպե» վերջածանցով են կազմված
Պենել-ոպե, Նի-ոբե, Պել-ոպս ( Պելոպոնես թերակղզու
անվանատուն, Կալլի-ոպե (էպիկական մուսա) և հենց Հերմեսի
դուստր, Կասսի-ոպե ( իբր եվթոպիական թագուհի...) նման այլ
դիցանունները: Երիցս առավել, որ փոքրասիական ծագմամբ
առևտրի, ճանապարհորդության և գաղտնագիտության և հայոց Տիրի
պես գուշակության աստված Էրիմաս-Էրմես-Հերմեսը ( MHM-I, էջ
292) կապադ. Արգեոս լեռան շրջակայքում հիշատակվող
արիմ-արմենների մեկ արձագանքն է: Ուստի, «ոպե»
վերջածանցով նշյալ դիցանունները վստահաբար սեմ. Ereb-պառկել,
քնել ( իմա՝ մայրամուտ-Արևմուտք ) հետ ոչ մի կապ չունեն...
Այդ տեսաբանների կարճամտությունն է:
Մեկ խոսքով, Եվրոպա մայրցամաքի անվանումը ունի
հնդեվրոպական, ավելի ստույգ՝ նախահնդեվրոպական-այական կամ
բուն վաղնջահայկական ծագում: Զի, հնագույն *այ/*էյ
դիցարմատին զուգահեռ, *այ-*աւ լծորդմամբ ( հմմտ. հայ.
հաւ/վ-հով-հև [օդ և թռչուն], իռլ. ai/aoi- կարապ,
«ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ», էջ 414) բուն հայերեն *աւ/*հաւ/վ-
դիցարմատով (նախապապ, սկիզբ, ծայր, թռչուն, ըստ Հ.Աճառյանի
իբր հնխ. *au̯ēi/*au̯o- ձևից, հմմտ. հայ. հավատ, հավերժ,
ավետ, ավագ, զենդ. hav-ծնել, արաբ. hava-օդ, լատ,
avia
-նախնիք և օդ , և թևավոր արեգակի համատարած
խորհրդանիշը...) «աւր»-օր, աւուր-առավոտի արմատական
զուգահեռն ու լծորդումը հենց Ար-ն է, իր դիցական ողջ
ընտանիքով (արև, Արմեն, արի, Արատտա, Արարատ և այլն:
Հմմտ. այ>այր>ար և
այ>աւ>աւր
նույնատիպ անցումները...):
Այնինչ Asia երկրանվան արմատում նույնպես հնդեվրոպական
*as- դիցարմատն է, որտեղից *աստ - արմատը (
«տ» աճականով) իր
Աստված, աստղ, աստիք- աշխարհ ( օրինակ՝ Հայ-աստան ևն ),
հնդարի. sv-astika, Astika-իմաստուն,
վերոհիշյալ կրետեմիկեն.
Աստերիոն
արքա կամ
գերմանո-սկանդինավյան As աստվածային դասը:
Գուցե այս ամենի մեջ նախախնամական ինչ-որ խորհո՞ւրդ կա:
Ոմանց այչքը լույս, այլոց ականջը՝ խուլ...
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ԱՀԱ ԹԵ ԻՆՉԵՐ Է ՎԵՐ ՀԱՆՈՒՄ ԷԻԶՄԸ:
ԵՎ ԱՅՍ Է ՀԱՅՈՑ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՊԱԳԱՆ...
Ալեքսանդր Արորդի Վարպետյան
Մարսել, 14.12.2013թ.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Հ.Գ. Ի տուրք Սերգեյ
Նիգոյանի նահատակության, բացառության
կարգով այս նյութը առաջարկվել էր
մի քանի առաջադեմ լրատվամիջոցներին:
Սակայն, այդ ադպես էլ չհրապարակվեց,
վստահաբար պարտադրված գրաքննության պատճառով:
Սերգեյ
Նիգոյանի պարագային այլևս ամենայն
ավելի քան պարզ է,
Հայաստանի կատարյալ օկուպացիայի և մեր իբր «ՀՀ պետական
անվատանգության սպառնալիք» մեղադրանքի վերաբերյալ՝
նույնպես: Մնում է արձանագրել.
ՍԱ
ԱՅԼԵՎՍ ՎԵՐՋՆ Է կամ ՀԱՅՈՑ
ՃԱԿԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ՀՈԳԵՎԱՐՔԸ :
ԴԱՌՆԱՆՔ, ԶՕՂՈՐՄԻ՜ ՏԻ ՏԱՆՔ....
. |
¡
¡
¡
|
|
|
|
|
