ՄՈԳԱԿԱՆ 7 ԹԻՎԸ
              ( Մաս Երկրորդ, Մաս Առաջին՝  )
              
    Ինչպես նշվեց ի սկզբանե, այս դիտարկման մեջ մեր խնդիրն է նախ ակնհայտորեն ցուցադրել հնագույն քաղաքակրթությունների վերաբերյալ ընդունված տեսությունների և դրանց բուն ակունքների միջև ընկած ահռելի շեղումները, ինչպես նաև նախնյաց հանճարեղ կռահումների, Էություն հասկացության և էիզմի հիմունքների ճշմարտացիությունը, ինչի առիթը տալիս է Առաջին մասում ներկայացված նյութը: Ուստի, վասն խորքային ընկալման անհրաժեշտ է ստորև համեմատական քննախուզությունը պարբերաբար զուգորդել նախորդ դիտարկումների հետ, ըստ նշյալ կամ ընթացիկ հղումների (նաև Մ1 հղումներով ):
                                                                         ¡  ¡  ¡

  ●-Նախ թվային համակարգերի սաղմնավորման մասին: Սիբիրում և Եվրոպայում գտնված հաշվարկային գծիկներով հնագույն պեղածոները վկայում են, որ թվային որոշ պատկերացումներ ունեցել է անգամ նեանդերթալցին 30 հզ տարիներ առաջ: Առավել որոշակի, երկնային առնչությամբ թվային համակարգ ենք գտնում 11-12 հազարամյա Գոյբեկլի թեփե կոչված և առաջին պաշտամունքային կառույցը համարվող հնավայրում ( Նկ. 4b, Հայկ. լեռնաշխարհ, Ուրֆայի մոտակայք): Դեռ ավելին, շրջանաձև կանգնած և երկնային մարմինների ուղղվածություն հավակնող կենդանաքանդակ կոթողները թվով 11-12 են, ինչը ենթադրում է աստղային երկնքի պատկերացումներ և կենդանաշրջանի նախատիպ: Այդ հաստատվում է ավելի ուշ հուշարձաններով, այդ թվում ժայռապատկերների և թվանիշերի հնդեվրոպական անվանումների (տե’ս «Ծննդոց-ԱՅԱ» հատորի «Թվային համակարգ» բաժինը): Ուրեմն, թվերի ծագման և համակարգման հարցը այնքան էլ անհայտ չէ, իսկ մեր հարգելի հեղինակի կողմից այսքանից անտեղյակությունը պարզապես աններելի է, մեզ համար` անհասկանալի, երբ Գյոբեկլի թեփե հնավայրը 1994-95 թթ սկսյալ պեղում են գերմանացի իր ազգակիցները, իսկ 2000 թվականից արդյունքները հրապարակում հնարավոր բոլոր միջոցներով, որպես հազարամյակի բացահայտում…

   ●- Բացի դիտարկված մշակույթներից, 7 թվի սրբազանությունը վկայված է հին և ոչ պակաս նշանակալից քաղաքակրթություններում: Օրինակ, զրադաշտականության մեջ գլխավոր աստված Ահուրամազդան շրջապատված է 6 սրբազան «ամեշա-սպենդա»  զորություններով («անմահ սրբեր»)` դրանց հետ կազմելով  «հրաշալի յոթնյակ»: Նրան հակադրվում է իր երկվորյակ, չարիքի դիք Անգրո Մանյուն կամ Ահրիմանը` նույնպես 6 չար զորություններով: Հնդարիական հին դիցարանում 7 էին նաև մայր Այդիտի դիցամոր այդիտի որդի-զորությունները ( Միթրա, Վարունա, Այրաման, Բհագա, Ինդրա, Անշա, Դհատար-հիմնականում Հայկ. լեռնաշխարհից…  ), հինդուիզմում` սանսարայի 7 շրջապտույտները ( 6 գոյաձևեր + Նիրվանա վիճակ ), մարդու 7 չաքրաները, Մերու-Սումերու տիեզերալեռն օղակող 7 լեռնագագաթներն ու 7 ծովերը: Ինչպես շում. Նինուրտայի հակառակորդ յոթնագլուխ 7 վիշապի պարագայում, յոթնագլուխ էր Քրիշնայի կցորդ անդրաշխարհային օձը (Նկ. 4a), սլավոն. Սեմարգլ առասպելական թռչունը (բառ. семи-յոթնա / глав-գլուխ), բալթյան ռազմի աստված Ռուեվիտի դեմքերն ու թուր-զորությունները ( հմմտ. ստորև «յոթնյակի» Էրրան...), 7-ն են հավակնում լինել բնական Էե-Էյա-Իյա ոգիները թուրք-ալթայյան դիցարանում ( ջրային, լեռնային, հրեղեն, անտառային ևն ): Աբխազական դիցարանում յոթնակի էր Այտար աստվածությունը ( Ամրա-Արև, Ամզա-Լուսին և ևս հինգ դիք-զորություններ):  Յոթ թե յոթնակի դիքեր թե ոգիներ առկա են նաև բազմաթիվ այլ ավանդույթներում, որոնք անհնար է բոլորին  թվարկել և որոնք չէին կարող փոխառվել ո’չ Եգիպտոսից, ո’չ Միջագետքից, առավել ևս Աստվածաշնչից: Մնում է գտնել միջուկային մեկ մշակույթ, որտեղից այն կարող էր համասփռվել բոլոր ուղղություններով:

  ●- Որպես «նեոլիթյան հեղափոխության» միակենտրոն օջախ և հնդեվրոպացիների բնօրրան, սկզբունքորեն այն հավակնում է լինել Հայկ. լեռնաշխարհը: Առավել ևս, որ 7 թվի սրբազանությունը արմատակալած է նաև հայ ավանդույթներում,  ինչպես «օխտ պորտի», Համբարձման տոնի «յոթ աղբյուրներից» ջրհավաքի, «Սասնա Ծռեր» տիեզերավեպում երկրի «յոթը տեղից երկրպագության», 7 հիմնական աստվածների (Արամազդ, Անահիտ, Նանե, Վահագն, Աստղիկ, Միհր, Տիր ), նրանց 7 մեհյանների (Աշտիշատ, հմմտ. միջագետքային 7 քաղաքներն ու 7  աստվածություններին նվիրված տաճարները... Մ1), սրբազան 7 լեռների (Մասիս, Նպատ, Սիմ, Վարագա, Սիփան, Մարութա, Նեմրութ: Կան այլ համադրումներ),«7 աղբրանց արյուն» ավանդույթի, յոթնաճյուղ «Փեսի ծառի», «յոթ սարի հետև» ասույթի, 7 տուն մատաղի բաժանման  ու նման շատ այլ պարագաներում: Սակայն դրանք դեռ «իրեղեն» ապացույցներ չեն, ոչ էլ ժամանակագրական ցուցանիշեր և կարող էին այլոց պես ևս փոխառվել այլ մշակույթներից: Ուստի, մեզ հարկ է ներկայացնել հիմնավոր ու անվիճելի փաստեր ու վավերագրություններ:
4a. b. c.
d. e. f.g.

Նկ.4: a). Քրիշնան յոթգլխանի Շեշա օձի գավակին: b).Շրջանաձև 12 կոթողներով աստղաբանական հուշարձան
 (Գյոբեկլի թեփե, Ք.ա. 10/9-րդ հh):  c). Ցլան 7-ական եղջույրներով հուշարձան (Չաթալ-Հույուկ, Ք.ա. 7-րդ հզ,
 վերակազմություն):   d).Նեբրայի երկնային սկավառակը (1-արև, 2-լուսին,  3-արեգակնային մակույկ` ինչպես
  եգիպտ. Րայի պարագայում, հմմտ. Նկ. 1h, 4-յոթնաստղանի պլեադան, 5-արեգակի նկատմամբ կազմված 82°   աղեղ: Գերմանիա. Ք.ա. 16-րդ դ.):  e). Այծի սնարին յոթնաստղանի պլեադան միջագետ. կնքադրոշմի վրա
   (Ք.ա. 2-րդ հզ, 2-րդ կես): f). Կատարելապես նույնը լուսնային անվի 4 x 7=28 հարաբերակցությամբ (Գեղամա
   լեռներ: Ք.ա. 2-րդ հզ 1-ին կես): g). Պլեադաների հայտնաբերման երկրամասերը (Գերմանիա,Միջագետք,
   Նեբրայից 200 տարի անց` Եգիպտոսում, Ք.ա. 14-րդ դ. Մ1), վերստին անտեսելով Հայկ. լեռնաշխարհը…
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

  ● - Դեռևս հնագույն ժամանակներից հարավկովկասյան և հայկական բնակարանաշինության մեջ ընդունված էր կենտրոնական օջախի ավանդույթը, որը հարատևեց որպես թոնիր և հայտնվեց նաև հավատամքային կառույցներում ( տե’ս «Կատնա», Նկ. 5a և 22d ): Այն կենցաղային նպատակահարմարությունից բացի ուներ նաև հավատամքային-կրակապաշտական  նշանակություն և հանգեցրեց կրակակենտրոն տիեզերքի պատկերացմանը, որտեղից էլ հուն. անտիկ փիլիսոփայության մեջ կրակը որպես ամենայնի սկզբնական տարրը լինելու գերակա համոզմունքը:
    Եվ ահա հենց այդ սկզբունքն է դրված Սևանի ավազանում պեղված և Ք.ա. 2-րդ հզ թվագրվող բրոնզե թիթեղի վրա, որպես Արեգակնային յոթնանդամ և կրակակենտրոն համակարգ, ըստ երկնային 7 մարմինների (արև, լուսին և այդժամ հայտնի 5 մոլորակները, Նկ. 5c): Այդ համակարգում երկիրը 8-րդ անդամն է, ներկայացված եռաշերտ` եռահարկ տիեզերքի համաբանությամբ:
   Եռաշերտ են նաև կրակակենտրոն շեղանկյունները, որով գտնում ենք 3x4 հարաբերակցությունը
7 և 12 թվերի աղերսներով: Եվ այդ ավելի կուռ ու համակարգված` քան այլուր, ինչը ենթադրում է շատ ավելի խորը ենթատեքստ և ձևավորման ձիգ նախաշրջան: Եվ հիրավի, դեռ կարելի կլիներ տարակուսել, եթե չլինեին այս նախատիպերն ու շատ այլ օրինակները:
                       
                   5a.b. c.
              d. e. 
       Նկ.5: a). Արեգակնային աստվածության վրա հարձակվող վիշապօձ: Ստորին 7 գծիկները խորհրդանշում
          են նրա յոթնակի էությունն ու գործառույթները, ինչպես աբխզ. Այտար աստվածության պարագայում
          (Ուղտասար, Ք.ա. 5/3-րդ հհ): b). Յոթփողանի կանթեղ (Մեծամոր, Ք.ա. 3/2-րդ հh ):  c). Ըստ նախնյաց,
          արեգակնային յոթնանդամ և կրակակենտրոն համակարգը եռաշերտ երկրի սնարին ( բրոնզե թիթեղ,
          Սևանի ավազան, Ք.ա. 2-րդ հզ ): d). Յոթնյակ աստվածության առաջին սրբարանը Մեծամորում,
          3x3x1=7 հիմնական աշտանակներով ու սրբազան ջրավազաններով ( հուր-ջուր զուգորդում ):
          Սկզբունքային իր կառուցվածքով այն աղերս է ակնկալում հնդարիական Սումերու տիեզերալեռան 7
          լեռների և ծովերի հետ: Սրբարանից ոչ հեռու ըստ աստղադիտական Փոքր Բլրակի ժայռագիր նշանների
          և աստղաբանական հաշվարկների, Ք.ա. 2800-2600 թթ այստեղից դիտվել և նշվել է Սիրիուսի ծագումը,
          որն այդժամ համապատասխանել է Նավասարդ-Նոր Տարուն (օգոստոս 11-ին):
          e). Աստղադիտական Փոքր Բլարկի տակ եռանդամ ժայռագիր ( Մեծամոր, Ք.ա.  3-րդ հզ 1-ին կես):
           --------------------------------------------------------------------------------------------------------------
     ● - Մեծամորում պեղված յոթփողանի կանթեղը ճիշտ և ճիշտ կրում է բրոնզյա թիթեղի
իմաստաբանությունը, կենտրոնում ունենալով Արեգակը խորհրդանշող փող (Նկ.5b): Այն ոչ միայն ներկայացնում է կրակակենտրոն` այլև արդեն արևակենտրոն տիեզերքի մոդելը, Կոպեռնիկոսից հազարամյակներ առաջ, և միաժամանակ հանդիսանում թե’ հրեական յոթճյուղանի մոմակալի և թե’ յոթնօրյա շաբաթի նախատիպը: Զի, եթե եվրոպական ավանդույթներում Կիրակին կոչվում է բառացի Sunday-«Արեգակի օր» ( երկուշաբթին`Monday կամ ֆրանս. Lundi-« Լուսնի օր», շաբաթը` Saturday-«Սատուռնի օր», իմա` անդրաշխարհի), ապա հայերենում պահպանվել է Կուրակի-«կրակի օր» ավանդույթը: Առավել ևս, որ Լճաշենում գտնվել է նման, բայց հինգփողանի կանթեղ, իսկ Բաբելոնում` բազմափողանի, որոնք նույնպես հավակնում են առնչվել շաբաթվա տարբեր օրաքանակների հետ (տե’ս «Ծննդոց-Այա», էջ 678):
   Այսինքն, հրեաները չունեն յոթնօրյա շաբաթի մենաշնորհը: Եվ այդ ոչ անգամ Միջագետքը կամ բաբելացիները: Զի, ըստ հոլանդ. աստղագետ Վան-դեն-Վերդենի ու այլոց, շումերների աստղագիտական պատկերացումների վերաբերյալ տվյալներ չկան: Դրանք սկսվում են Ք.ա. 1800-1400 թթ և կոչվում են բաբելական աստղագիտության «նախապատմական շրջան» («Մեծամոր», Երևան-1973, էջ 143): Մինդեռ, ըստ աստղագիտական հաշվարկների, մեծամորյան աստղադիտական Փոքր Բլրակի ժայռագիր նշանների և աստղաբանական հաշվարկների, Ք.ա. 2800-2600 թթ այստեղից դիտվել և նշվել է Սիրիուսի ծագումը, որն այդժամ համապատասխանել է Նավասարդ-Նոր Տարուն (օգոստոս 11-ին): Գյոբեկլի թեփեի  ու աստղաբանական նման այլ հինավուրց  հուշարձանների առկայությամբ (օրինակ` Քարահունջ, Ք.ա. 6-րդ հզ ), արմատական այս իրողությունը հարկ է միշտ նկատի առնել նման բոլոր դիտարկումներում:

 - Ասվեց, որ Մեծամորում բացահայտված է նաև յոթնակի աստվածության երկու սրբարան, խորանում` 3+3+1=7 հարաբերակցությամբ կանթեղատիպ աշտանակներով և շրջանաձև ավազանով, ներքևում` այլ մեկ ավազան քառյակ կանթեղներով (Նկ. 5d): Խորանի իմաստաբանական կառուցվածքը զարմանալիորեն համապատասխանում է բրահմայականության մեջ լճերով շրջապատված Սումերու յոթնագագաթ տիեզերքի կառուցվածքին, անվանմամբ (բառ. Սու-ջուր /ծով և Մերու-լեռ, իմա` ծովասար)`  շումերական… Շումեր երկրանվանը ⁷ ( նույնպես Տիեզերալեռ… ), այլորեն` չին. Շանհայ տեղանվանը ( բառ. Շան-լեռ, և « հայ» -ծով, հմմտ. Տյան-Շան> երկնալեռ) և արդեն ոչ զարմանալիորեն Սասնա առասպելական ու աշխարհագրական Ծովասարին, իսկ յոթնակի աստվածությունը` վերոնշյալ աբխազ. Այտար յոթնակի աստվածությանը:
   Այսքան պատահականություններ չեն լինում, բայց այդ էլ դեռ բոլորը չէ:

  - Մեծամորյան նույն սրբարանից ոչ հեռու, աստղադիտական Փոքր Բլրակի հյուսիս. աստիճանները 7-ն ( ի դեպ` նույնը միջագետ. մի շարք հուշարձաններում և Գառնու տաճարի շքամուտքում): Իսկ բլրակի տակ առկա է անչափ խոսուն մի եռանդամ ժայռագիր (Նկ. 5e), որի վրա փորագրված  պատկերագրերը ճիշտ և ճիշտ համապատասխանում են շում.-աքքադ. Ան/Անու-երկինք (կենտրոնում եռանկյունի աստղային երկնքի վրա ), Էնլիլ/Էլլիլ-քամիներ (աջից` քառաթև վարդյակ) և Էնկի/Էա-Հայա>տիեզերաջրեր ( ձախից` շշաձև «է») աստվածային երրորդությանը, բայց նաև Սանասարի Առյուծաձև Մհեր (Արեգակ) , Ձենով Օհան( ամպրոպ) և Ցռան Վերգո (անձրևաջրեր) 
այլաբանական երեք որդիներին (այս մասին քիչ հետո):
    Հանգամանքներ, որոնք խոսում են ոչ միայն հայ-շումերական այլևս անվիճելի առնչությունների մասին` այլև այդ դիցամոտիվների տեղաբնիկության և բուն հայկականության: Զի, այդ դիցամոտիվները ոչ միայն տեղում առատ արմատներ և բուն են թողել` այլև համասփռել հեռարձակվող բազմաթիվ ճյուղավորումներ: Առավել ևս, որ ըստ աստղաբանական հաշվարկների, Փոքր Բլրակի այդ ժայռագիրը թվագրվում է Ք.ա. 2800-2600 թթ, այսինքն`Շումերի նախադինաստիական շրջան…
    Ուստի, այս ևս «դեռ հալա հեչ»…

  ●-Շումերական «Էնմերկարն ու Արատտայի տերը» էպոսում խոսվում է նրանց միջև մի բանավեճի մասին, ըստ որի շում. Էնմերկարը Արատտայի տիրոջից պահանջում է ուղարկել ոսկի, արծաթ, թանկագին քարեր և մետաղագործներ, Էրեք քաղաքում Ինաննա դիցուհու Eanna և Էրիդու քաղաքի Enki աստծո (աքքադ. Էա-Հայա ) տաճարների կառուցման ու զարդարման համար, քանզի այդ իր հովանավոր Իննանայի ցանկությունն է: Արատտայի տերը հրաժարվում է կատարել այդ պահանջը, հիմնավորելով, որ ինքն է Ինաննայի հովանավորյալը և նա Արատտան չի լքել:          
      Մի շարք տեսաբաններ շում. Ն/Ինաննա դիցուհուն ( բառ. Նին-տիրուհի և Աննա-երկինք, հմմտ. Ան-երկնքի աստված, Ան-ահիտ, և եգիպտ. Ահատ-Իհետ> «Երկնային կով»...) նույնացնում են հայկ. Անահիտ դիցամոր հետ, Մելիք-Փաշայանը Մեծամոր անվանունը` նրա դիցանվան, Մ. Գավուքչյանը` նաև Սիրիուս ցայգաստղի, իսկ Արատտան` նույն Մեծամորի, աղերս նկատելով շում. Էրիդու և Վան լճից հյուսիս Էրիդիա քաղաքանունների և Էրիտիա լեռնանվան հետ ( «Արմենիա, Սուբարտու և Սումեր», էջ  88-97 ): Ի հակառակ այլոց, մենք Արատտա անվանումը ստուգաբանել ենք Ար արմատով «ատտա» կա’մ մայր, կա’մ հայր, ինչպես կան խուռի. Նին-ատտա իգական դիցանունը, խուռի-միտանական Տուշրատտա, Վասաշատտա, Պարսադատտար, Իդադդա արքայանունները, մինչև իսկ Աթաթուրք անունը (բառ. «թուրքերի հայր» ): Զի «ատտա» եզրը բնիկ հնդեվրոպական  ու համատարած լինելով հանդերձ, տարբեր և անգամ ոչ հնդեվրապական լեզուներում նշանակել է նաև և’ տատ, և’ պապ ( հմմտ. ռուս. дед-պապ, тётя-հորքուր, վրաց. deda-մայր, հայ. բարբ. «ադա»-մեծ մայր...):
    Այսքանը Արատտայի տեղակայման համար: Այդ հաստատվում է նաև էպոսում հիշատակվող Հուռում լեռով, որն ակնկալում է հուրրի-խուռիների Հուրիա-Հարիա երկրամասը: Իսկ առավել ուշագրավը, որ Շումերից Արատտա հասնելու համար հարկ էր անցնել «յոթ լեռներ»: Կարիք չկա հուշելու, որ 7 թիվն այստեղ հավատամքային է` առապելացած մի երկրի առնչությամբ, միաժամանակ հուշելով ոչ միայն Արատտա երկրի ուղղությունը` այլև առնչությունը 7 թիվի սրբազանության հետ, որով այդքան հարուստ է Մեծամոր հնավայրը: Մնում է ենթադրել, որ «յոթ սարի հետևում» արտահայտությունը ունի հնագույն առապելաբանական հիմք:

   ●- Խոսվեց 5000-ամյա վաղեմիությամբ ժամանակագրվող շումերական մեկ արտեֆակտի մասին, որի վրա Նինուրտա դիքը մարտնչում է անդենից եկող յոթգլխանի հրեշի դեմ (Մ1): Շում. Kur նշանակում է լեռ, լեռնային` երբեմն թշնամի երկիր, անդրաշխարհ և դրա ներկայացուցիչ ինչ-որ ջրային հրեշ ( ջրհեղեղի այլաբանություն ?), որի դեմ մարտնչում է շում.-աքքադ. Նինուրտա բուսական աստվածը: Որպես երկիր, այն ունի նաև «կի-գալ» (բառ. «մեծ երկիր» կամ «մեծ տեղ», Արալի («Արալի ջրանցքներ»-դրախտ իմաստով), աքքադ. «էրցետու» ( հող, հմմտ. սեմ. ’ars-երկիր, ‘arus-հարս>Արզն-Ալզի-Աղձնիք? ) բնորոշումները, որը որպես աշխարհի կենտրոն շում. Նիպպուր քաղաքից գտնվում է երկու անգամ 3600 ժամ հեռավորության վրա (մոտ 300 օր: «Գլիգամեշ» էպոսում Ուրուկից  դեպի երկգագաթ Մասու-Մասիս լեռան ճանապարհը գետերով ու լեռներով մենք հաշվել էինք մոտ 800-900 կմ, որը բերում էր Հայկ. լեռնաշխարհ: Տե’ս «Ծննդոց-Այա», էջ 496-497):
   Կուառ քաղաքից էր նախապես ձկնորս Դումուզին (մայրը` Ամաուշումգալ-«երկնային վիշապ»), Ինաննայի սիրեցյալն ու ամուսինը, որի հետ կիսում են տարին անդրաշխարհում և երկիր վրա: Եվ ահա  ^KURQuarlini, ^{URU  D}Queraitaše ⁷ քաղաք (բառ. «Կուեռայի նվեր») Quarzani (տեղանուն և ցեղանուն), qi(u)ra-երկիր (հմմտ. հայ. եր-կիր ) ու նման  անվանումներ ենք գտնում ու/արարտական արձանագրություններում, ակնարկելով ինչ-որ երկրամաս Մելիտեա-Մալաթյա շրջանում (տե’ս «Ծննդոց-Այա», էջ  584-591 ): Այսինքն` վերստին Հայկ. լեռնաշխարհ, հայտնի նաև օձապաշտությամբ, վիշապազուններով, նման տեղանուններով (օր. Մուշ-վիշապ) և առասպելական վիշապամարտիկներով (Վահագն, Սասնա ծռեր ևն ):
   Kur վիշապի և հնդկ. Շեշա յոթնագլուխ օձի ( որոշ տեքստերում` հազարագլուխ) միջև կան նաև իմաստաբանական ընդհանրություններ: Նրանք երկուսն էլ առնչվում են անդրաշխարհի հետ և խորհրդանշում աշխարհի ավերչական սկզբունքը,  որի դեմ մարտնչում են արարչական հերոսները, միաժամանակ ներկայացնելով երկվություն և «հակադրությունների պայքարի ու միասնության դիալեկտիկական օրենքը», Դումուզիի պարագայում` Ինաննան, Նինուրտայի պարագայում` Kur վիշապը, Քրիշնայի պարագայում` Շեշան: Այսինքն, նրանք մեկ թեմայի ու դիցահամակարգի տարբերակներ են, ինչպես աջ ու ձախ պտտվող սվաստիկաները (գիշեր ու ցերեկ, արարիչ-ավերիչ ևն ): Եվ այս առումով ևս կարող էին գալ մշակութային մեկ կենտրոնից, ինչը հաստատվում է վերանշյալ և դեռ դիտարկելիք այլ հանգամանքներով:
       6a.   
            Նկ.6: a). Տիեզերական կառույցը ըստ բաբելացիների (վերակազմությունը ըստ տեքստերի):
              b). Տիեզերածովի, եռհարկ աշխարհի և Մե էություն-զորությունների տիրակալ, իմաստության
              Էնկի-Էա-Հայա աստվածը հենված երկգագա Մաշու լեռան արևելյան կատարին ( թիկունքից բխող
              զույգ ջրաշիթերը խորհրդանշում են Տիգրիս և Եփրատ գետերը, ձկները, գառը և թռչունը` եռահարկ
              աշխարհը ): Աջից` նրա երկդիմի Իսիմուդ դեսպանը, լեռան արևմտ. կատարին` Ինաննա-Իշտարը
              քառաճյուղ Կենաց ծառի հետ (թիկունքից` 6 ճառագայթներ + գլխի հետ` 7…), Մաշու լեռան գոգին`
              մայր մտնող Ուտու արևաստվածը 7 ճառագայթներով ( շում.-աքքադ. կնքադրոշմ, Ք.ա. 3-րդ հզ):
              c). Յոթնահանգույց հմայիլ Կենաց ծառի սնարին ( խուռի-միտան. կնքադրոշմ, Ք.ա. 14-րդ դ.):
                     -------------------------------------------------------------------------------------------------
    ●- Բաբելացիները աշխարհը պատկերացնում էին որպես տիեզերական օվկիանոսում եռահարկ կառույց ( Նկ. 6a,), երկինքը` նույնպես եռահարկ, անդրաշխարհը` յոթնապարիսպ ամրոց, երկիրը` համաշխարհային ջրերում լողացող յոթնահարկ կղզի: Այն շրջապատող լեռնաշղթայում էլ գտնվում էր Մասու երկգագաթ լեռը, որից ծագում և մայր էր մտնում արեգակը (այստեղ պատկերված որպես երկու լեռ): Իրականում այն և անդրաշխարհը գտնվում էին հյուսիսում (Բևեռային աստղը` նույնպես…), որ կողմից  սկսվում էր Արեգակի ծագում ու մայր մտնում դեպի այն (Նկ. 6b): Եգիպտ. Րան էլ գիշերները նավարկում էր անդրաշխարհային այդ «ջրերով», որը կոչվում էր Իարու և Եգիպտոսի համեմատ գտնվում էր արևելյան երկնքում (Նկ. 1h): Այն ջլատված էր հորդառատ ջրանցքներով, որտեղ  գարին աճում էր 4,  ցորենը` 9 կանգուն բարձրությամբ, հարուստ էր ըմպելիքներով ու սննդով, և շրջապատված բրոնզե պարիսպներով (հիշենք Արեգակի կացարան Պղնձե անդուռ քաղաքը, Արեգակին գերեվարած վիշապը «Սասնա Ծռեր» էպոսում, բայց նաև «Արալի ջրանցքների», դրախտավայրի ու «երկնային արքայության» մտապատկերները…):
    Մենք ունենք աշխարհագրական երկրամասի խիստ որոշակի նկարագրություն:
    Եվ ահա, շում. «Մեծ երկինքներից մեծ ընդերքներին… »  էպոսում նույն Ինաննան լքում է Միջագետքի 7 քաղաքների 7 տաճարները (հմմտ. հայոց 7 տաճարները Աշտիշատում…), հավաքում իր 7 ուժեր ( Մե էություն-զորությունները) և ինչպես եգիպտ. Իզիսը  հանուն իր Օզիրիս ամուսնու, ինքը` Դումուզիի, իջնում է անդրաշխարհ: Նրա 7 դարբասների մոտ, նա մեկիկ առ մեկիկ հանձնում է այդ զորություններն ու դրանց հմայիլները («Շուգուր» պսակ,  ճակատի «Սքանչելազարդ» ժապավեն, ձեռքերի տիրակալության և դատաստանի նշաններ, լաջվարդե մանյակ, ստինքների կրկնակի կախազարդ, ոսկե ապարաջաններ և ազդրերի քող): Վերջիններս աղերս են ակնկալում հինդուիզմում 7 չաքրաների հետ (տե’ս  «Օրինաց երկիր...»,Նկ.1), ձեռքերի «նշանները»` փարավոնների և ընդհանրապես արքայական գայիսոնների, պարանոցային մանյակը` եգիպտ.  յոթնահանգույց վզնոցի, իսկ անդրաշխարհային 7 դարպասները` եգիպտ. անդրաշխարհի 7 դռների ու հանգուցյալների 7 փորձությունների: Զուգահեռները ակնհայտ են և ըստ առաջին տպավորության փոխառությունները կատարվել են անմիջականորեն, եթե չլինեին մշակութային երրորդ կենտրոնի վերոնշյալ ու դեռ դիտարկելիք հանգամանքները:
    Նախ հպանցիկ ու միջանկյալ նշենք, որ յոթնահանգույց ավանդույթը հայտնի էր նաև Հայկ. լեռնաշխարհում, և մասնավորապես խուռի-միտանական ավանդույթներում (Նկ.6c): Իսկ առավել կարևորը` Ինաննայի  7 Մե զորություններն են, որը նա խորամանկորեն կորզել էր իր հոր, դրանց ու տիեզերածովի տիրակալ, իմաստության ու քաղաքակրթությունների ձկնակերպ  աստված Էնկի-Էա-Հայայից (Նկ.6b. ): Եվ անդրաշխարհում Ինաննան վասն փրկության հայցում է նրա օգնությունը: Էա-Հայային մենք դեռ կանդրադառնանք առավել հանգամանալից:

    7a. b. c.
           7: a). Հայոց այբուբենի առաջին շարքը Ա-Է, որպես յոթնաքայլ կենդանաշրջան (Երևան, Մատենդարանի
           շքամուտքը, հատված):  b). Կենաց Ծառի տեսքով կաթողիկոսական գավազան: Ինչպես մեծամորյան
           ժայռագրում (Նկ. 5e), ճաճանչափայլ եռանկյունի-տիեզերալեռան մեջ` Է աստվածությունը, որպես
           Հայր Աստված (Թիֆլիս,19 -րդ դ., արդ Էջմիածնի թանգարան ): c.) Արեգակին դաջված Է տառը որպես
           գերաստվածություն` Արարատի և հայ ժողովրդի սնարին (Գ. Խանջյան, գոբելեն, հատված):                                      ---------------------------------------------------------------------------------------
   ● -Ք.ա. 24-րդ դ., դեպի Հայկ. լեռնաշխարհ կատարած արշավանքից հետո, աքքադ.Սարգոն Հինը իր հետ բերած մշակութային տարրերով շումերական դիցարանում կատարեց որոշ նորոգումներ, Ան երկնաստծոն փոխարինելով Անուով, Ուտուին` Շամաշով, Էնլիլին` Էլլիլով, Ինաննային`Աստղիկ-Իշտարով, Էնկիին` Էա-Հայայով, ինչպես պատկերված է մեծամորյան ժայռագրում (Նկ. 5e): Ողջ Առաջավոր Ասիայում համատարած Էա-Հայա ծովաստվածը աստիճանաբար կարևորվում և բաբելական դիցարանում դառնում է Մարդուկ գլխավոր աստծո հայրն ու իմաստուն խորհրդատուն ( Մարդուկն օժտվում է երկնային 4 քամիներով և 7 փոթորիկներով ...): 7 Մե էություն-զորությունների, տիեզերածովի և «ճակատագրի տախտակների» տիրակալ, իմաստության ու քաղաքակրթությունների ձկնակերպ նույն Էա-Հայան հայտնվում է անգամ եգիպտական դիցարանում Էյե հոլովմամբ և առնչվում 7 թվի այսքան առկա սրբազանության հետ (տե’ս մեր «Կատնա» հետազոտության 3-րդ մասը):
     Այսուհանդերձ, այն միայն հայ իրականության մեջ է անաղարտորեն հարատևում և անգամ հայ առաքելական եկեղեցում` որպես Է-Էություն գերաստվածություն, բայց նաև հայ այբուբենի մեջ` որպես 7 տառ 7 թվային արժեքով, ի տարբերություն 5-րդ «ե» տառի, հուն. նույնպես 5-րդ ու կարևոր ε-էփսիլոնի և փյունիկյան 8-րդ H-հետ տառի: Եվ քանզի հին այբուբենների հիմքում դրված էին դիցա-աստղաբանական, տոմարագիտական ու տիեզերաբանական պատկերացումներ, իսկ շաբաթվա օրերն էլ էլ կրում էին 7 գլխավոր աստվածների դիցանունները (օրինակ, իրան. Ավեստայի օրացույցում առաջին 7 օրերը կոչվում էին Hafta-daiva-« 7 աստվածների» անունով), ապա հարկ է ընդունել, որ Մաշտոցի այդքան պրպտումները Եդեսիա-Ուրֆայում, և Է> 7-րդ տառի տեղակայումը 7-րդ աստիճանում 7 թվային արժեքով և հենց «էություն» բնորոշմամբ նույնպես ունի տոմարա-տիեզերաբանական հիմք: Առավել ևս, որ նախնական նրա 36 տառերի քանակը աղերս է ակնարկում տարվա 360 օրերի հետ, «այբ» առաջին տառը` Այա նախամոր, իսկ «այբ»-ից>է յոթաստիճան շղթան` յոթնօրյա մի փոքրիկ կենդանաշրջան տարեկան ախտարքի մեջ: Եվ երիցս առավել, որ Է-Էա-Հայա ծովաստվածը հինավուրց Այա նախամոր արական վերաճն է հայրիշխանական շրջանում:
   Այն ինքնին հիրավի յոթնակի աստվածություն է, եթե նաև նկատի առնենք նաև Եզնիկ Կողբացու հետևյալ վկայությունը.
  «Եվ որ մի էությունը մշտնջենական է ու բոլորի գոյացման պատճառը, դա հաստատում են նաև բազմաստվածության պաշտամունքներ հնարողները, պատճառաբանելով այսպես - Մենք (ասում են ), քանի որ անկարող ենք մոտենալու բոլորի պատճառին` Է-ին, գոյին, մշտնջենականին ու անմատչելիին, այդ պատճառով ուրիշ ավելի ցածր բաների միջոցով ենք նրան պաշտամունք մատուցում, ուստի անհրաժեշտ է զոհերով ու նվերներով սիրաշահել նրանց ևս, ՈՐՈՆՑ ՄԻՋՈՑՈՎ ՆՐԱՆ ՊԱՇՏՈՒՄ ԵՆՔ» (ընդգծումը` մերը, «Եղծ աղանդոց», էջ 34 ):

      Այս մի քանի տողերը աներևակայելի ու ցայսօր անտեսված վկայություններ են առ այն, որ
    - Է-Էություն գերաստվածությունը «հնարել են» հեթանոսները` քրիստոնեությունից առաջ !!!
    - Հեթանոսական նշյալ հայ աստվածները նրա յոթնակի գործառույթներն ու «նախարարներն» են
       նախատեսված լայն զանգվածների համար:
    - Է-Էություն գերաստվածության անունը շատ չէր հոլովվում և չէր մեկնաբանվում, ինչպես
       ընդունված էր հավատամքային մի շարք ավանդույթներում և գաղտնագիտական դպրոցներում:
    - Այն բնիկ հայկական է և Էա-Հայայի քրիստոնություն անցած վերաճը:
    - Հին հուն. Է`ի-ն (Դելփիք, Ապոլլոնի տաճարի սնարին, ε-էփսիլոնը գրվում է εί...), αίων-Էոնները ( ոգեղեն մեկ բացարձակ սկզբունքի տարրեր, ամբողջությունը-պլերոմա ), գնոստիկական Էոնները, փիլիսոփայական quintessence-հնգէությունը, գաղտնագիտական Essence-Հայր Աստվածը և շատ այլք նրա էմանացիա-արտազեղումներն են, իպոստաս-կերպարափոխումներն ու շառավիղները, իսկ հայ առաքելական եկեղեցում Է-Էությունը` գերաստված և Քրիստոսի Հայր Աստվածը...
   Եվ հենց այս իրողությունն է արձագանքում Աստվածաշնչում 7 թիվը աստված հասկացության հետ աղերսմամբ, ինչպես հայ մեկնիչներն են Մովսեսին Եհովահի «Յեհյա աշեր Յեհյա» ներկայանալը  հայերենով թարգմանել «Ես այն եմ, որ Է-ն» (ռուս. «Я есмь сущий», ֆրանս. «je suis ce qui Est»):
    Եվ այդ միմիայն հայերենում...                                                                            
                                                                           ¡  ¡  ¡