ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ
  Սկզբնաէջ      
                                                                                            
                                                                                                    «Կապիկներ իմ, կապիկներ իմ, կապիկներ իմ հայրենի» շարքից
  


     
        ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՏԻԵԶԵՐՔ  
 07/02.2011թ. 
          
                        
      ՀԱՅԱԳԻՏՈԻԹՅԱՆ «ԱՆՈՒՇԻԿ» ԴԵՄՔԸ

                                                                                 Գողը տանտիրոջն է ատում, բանագողը` հեղինակին...

     Տարբեր առիթներով արծարծել ենք «Էության» գաղափարների ներգործության, համասփռման, փոխառությունների թե բանագողությունների ֆենոմենը, և այդ հիմնականում առանց աղբյուրների նշման: Հայտնել նաև 1990թ. ի վեր մինչև 2000թ. «Հանրապետական» կուսակցության և նրա ղեկավարության հետ մեր գաղափարական համագործակցության մասին, որի բնականոն արդյունքն եղավ 15.08.2002թ. ՀՀ կառավարության  N°13002-Ն որոշմամբ հայագիտության գերկարևորումը և դասումը ՀՀ գիտությունների զարգացման առաջին աստիճանում (eutyun.org/S/E/Taregrutyun/EAITT.htm ): Այդ կայացել էր հանգուցյալ Ա. Մարգարյանի շնորհիվ, ով «Հանրապետական» կուսակցության հիմնադիր Ա. Նավասարդյանի հետ և հետո եղել էր «ԷՈՒԹՅԱՆ» մերձակից համակիրը` ներկա դեռևս 1989 թ. Գառինում «Հայ Դատի» հետ մեր կազմակերպված Միհր աստծո առաջին տոնակատարությանը ( երկրորդը` 1991 թ., տե’ս http://www.youtube.com/watch?v=R2XuUBgwmrs ): Այլ մեկ առիթով արձանագրել ենք նաև ՀՀ վարչապետը Տ. Սարգսյանի շրջանառության մեջ դրված «Հայկական աշխարհ» ծրագիրը, որն արձագանքվեց հայ մամուլում: Մեկը` Lragir.am  կայքէջի 29/07/2008  թողարկման մեջ.

      «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ» ՊԵՐՃԱՆՔՆ ՈՒ ԹՇՎԱՌՈՒԹՅՈՒՆԸ
«Հայաստանի վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը առաջ է քաշել գլոբալացվող աշխարհում մրցունակության եւ ինքնության պահպանման «Հայկական աշխարհի» թեզը: «Հայկական աշխարհը» թերեւս ենթադրում է աշխարհի հայության ուժերի համախմբում, որպեսզի Հայաստանը եւ հայությունը կարողանան դիմակայել եւ մրցունակություն ապահովել ժամանակակից աշխարհում, միաժամանակ պահպանելով սեփական ինքնությունը»:      
    Գաղափար, որը կետ առ կետ համապատասխանում է երկտասնամյակ առաջ հրապարակված «Էություն» Ազգային Իմաստության Տաճարի ծրագրի միայն մեկ դրույթին` առանց դրա «մեխանիզմների» դյուզն իսկ պատկերացման (տե’ս eutyun.org/S/E/Taregrutyun/EAITT.htm ):  
   Այժմ ՀՀ  վարչապետին առընթեր հայագիտության հարցերով կազմված խորհուրդը փորձում է իրագործել այդ ծրագրի համեստ մեկ մասը: Սփյուռքի մտավորականությանը ուղղված կից նամակից տեղեկանում ենք, որ վարչապետի նախաձեռնությամբ  որպես «Կենդանի մատյանի» հայ բլոգերական տիրույթի ներկայացուցիչ ընտրվել է ազգագրագետ, մշակութաբան, ԵՊՀ-ի դասախոս և «Արմակադի» անդամ Յուլիա Անտոնյանը ( վերևի ձախ լուսանկարը: Ստորև` համասփռված նամակի օրինակը, որը մեզ փոխանցել է մի բարեկամ):

    To: ArmenianStudies@yahoogroups.com ; Armenian-Academic-Association-ARMACAD@yahoogroups.com
    Sent: Wednesday, January 19, 2011 6:28 PM Subject: [ArmenianStudies] Armenian Studies Development Strategy [1 Attachment] 
    [Attachment(s) from yulia Antonian included below]   
    Հարգելի գործընկերներ,  
…Վերջերս ՀՀ վարչապետ Տ. Սարգսյանի նախաձեռնությամբ “Կենդանի մատյանի” (Live Journal) հայ բլոգերական տիրույթին առաջարկված էր ընտրել մեկ ներկայացուցչին, որը կդառնա հայագիտության հարցերով խորհրդի աշխատանքային խմբի անդամ: Ընտրությունների արդյունքում ընտրվեցի ես՝ ազգագրագետ, մշակութաբան, ԵՊՀ-ի դասախոս և Արմակադի անդամ Յուլիա Անտոնյանս: Սա, իմ կարծիքով, լուրջ հնարավորություն է աշխատանքային խմբի գործունեությանը հաղորդակից և մասնակից դարձնել հայագիտության զարգացման խնդիրներով մտահոգված համայնքի ավելի լայն զանգվածը, ինչպես նաև ավելի թափանցիկ դարձնել հայագիտության խորհրդի աշխատանքը: Այդ առումով Արմակադի շրջանակներում նախաձեռնում ենք հայագիտության խորհրդի կողմից մշակված հայագիտության զարգմացման ռազմավարության նախնական տարբերակի հրապարակային քննարկումները: Արդյունքները ի մի բերվելուց հետո կհնչեցվեն աշխատանքային խմբի նիստերի ժամանակ ( և այլն)… 
Յուլիա Անտոնյան

     Եվ ահա, բոլորովին վերջերս հայ մամուլում հայտնվեց Յ. Անտոնյանի «Նեոհեթանոսությունը Հայաստանում» խորագրով հարցազրույցը, որում հեղինակը հանգամանալից անդրադառնում է 1991թ. Հայաստանում հիմնված «Արորդիների Ուխտ» կազմակերպության, նրա հիմնադիր Ս. Կակոսյանի, հեթանոսական և «արիական» շարժումների, հայ իրականությունում դրանց ավելի ու ավելի տարածման, Գառինում կատարվող տոնակատարությունների, դրան Ա. Մարգարյանի մասնակցության, «երդվյալ արորդիներ» նրա ու Աշոտ Նավասարդյանի, նժդեհական գաղափարախոսության և «Հանրապետական» կուսակցության հետ այս ամենի առնչության և դավանաբանական ինչ-ինչ հանգամանքների մասին: Վասն փաստագրության, հետագա զարգացումների, և միաժամանակ այդ շարժումների սոսկ ֆոլկլորային բնույթի վավերացման ( ի~նչ համեմատություն «Էություն» ոգե-գաղափարական համակարգի հետ...), հոդվածը ամբողջությամբ կցում ենք սույն ակնարկի վերջում:


     Մի կողմ թողնելով վերջին պարագաների վերաբերյալ մեր շատ «անուշիկ» հայուհու խիստ մակերեսային, հիմնականում տեղեկատվական դատողությունները, այստեղ նախ միայն արձանագրենք, որ ֆենոմենի խորքային վերլուծությունը վեր է նրա կարողություններից և պատկանում է կրոնագիտական, աստվածաբանական, փիլիսոփայական և մասնավորապես էաբանական ասպարեզներին: Այստեղ առանձնահատուկ պարագան այն է, որ այս իրողություններից այդքան քաջատեղյակ հեղինակը ոչ մի տեղ, անգամ հպանցիկ չի ակնարկում երևույթի գլխավոր հեղինակ «Էություն» Ազգային Իմաստության Տաճարի անգամ գոյության և դրա հիմնադիր-նախագահ Ալեքսանդր Արորդի Վարպետյանի մասին: Այդքան մանրամասնությունների մեջ անտեղեկությունը կատարելապես բացառվում է: Առավել ևս Ա. Վարպետյանին Հայաստանից վտարման, դրա վերաբերյալ լրատվական և կուլիսային այդքան խոսակցություններից (http://www.eutyun.org/S/2/AVG/AVG-2.htm ) և ոմանց մեծ հարցականներից ու քննախուզություններից հետո, երբ դրանով ժամանակին հետաքրքրվել էր ՊՆ նախարար Ս. Սարգսյանը (http://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Varbedian ), հարցը կողմանակիորեն ուղղորդվել նախագահական, իսկ այնտեղ այդժամ և այժմ Վարպետյան անունը լսելուց բառացիորեն փակում են ականջները և խուսափում այդ առեղծվածային խնդրականի հետ որևէ կերպ առնչվելուց:    
  
   Մեր «անուշիկ» հայուհու «փակբերանությունը» հենց այդ ֆենոմենի հրապարակային ընդամենը մեկ օրինակն է !!!, մյուսները` այլոց նման խարդավանքները, իսկ ավելին` լրատվամիջոցներով Վարպետյան ազգանունը տալու ավելի ու ավելի ընդլայնվող արգելքը* :

*  Վերջերս Ա1+ կայքէջը խախտել էր այն և ի զարմանս մեզ հրապարակել ամիսներ առաջ սոցիոլոգիական մի հարցախուզության մեր պատասխանները (տե'ս eutyun.org/S/E/X/X/X-13.htm ): Պատճառը վստահաբար եղել է Ա1+ վերստին եթերից զրկելու իրավացի զայրույթը, իսկ 1999 թ. ի վեր դրա նախապատճառը` հոկտեմբեր 27-ի պետական ոճրագործությունը, որը համարձակվեց բավականին լուսաբանել հեռուստաալիքը …

   Ուրեմն ո±րն է այս ամենի բուն պատճառը, որն արդեն մեկ տասնամյակ է ի վեր մտատանջում է մեզ և դարձել է շատ-շատերի գլուխկոտրուկը: Տարիների ընթացքում տատանվել էինք մեր գաղափարաբանության և հոկտեմբեր 27-ի ոճրագործության միջև: Զի, անուղղակիորեն մենք առնչվել ենք այդ իրողությանը, հանդես եկել որոշ հայտարարություններով ( www.youtube.com/eutyun#p/a/u/2/QIoF50rDQhM ), իսկ ավելին` անդրադարձել «Ազգային խաչքար կամ հոկտեմբեր 27-ի առեղծվածը» խիստ հանգամանալից քննախուզությամբ
( www.eutyun.org/S/E/AX/AX.htm ):  
    Արդ, մեր պարագայում ևս առեղծվածը տեղի է տալիս: Զի, սոսկ գաղափարաբանությունը չէր կարող վտարման, հետապնդումների և անգամ հաշվեհարդարի սպառնալիքների պատճառ լինել, երբ այն համասփռվում է ինքնաբերաբար և թեկուզ մասնակի ու տերունական հսկողության տակ լայնորեն օգտագործվում անգամ իշխանական վերին օղակներում: Մինչդեռ վտարումը պաշտոնապես ձևակերպված է որպես «ՀՀ պետական անվտանգությանը և սահմանադրական կարգին սպառնալիք»...(eutyun.org/S/2/AVG/AVG_070718_OVIR.htm):  
   Ուրեմն, թեև երկու հանգամանքների համատեղության, առավել որոշիչ մնում է երկրորդ պարագան` հոկտեմբեր 27-ը: Իսկ ինչո± ւ հատկապես այն, մի± թե մեր ասածը կամ դեռ չասածը այդքան կարևոր է, երբ այլք գիտեն շատ ավելին և այդ մասին գրել ոչ պակաս:  

   - Նախ, առավել մանրամասնություններով ու որոշ ակնարկներով հանդերձ, ոճրագործությունը իր աշխարհաքաղաքական ենթատեքստերով ոչ ոք այնպես չի լուսաբանել` ինչպես վերոնշյալ քննախուզությամբ:  
   - Երկրորդ, ոճրագործության հետ կամա-ակամա, մոտիկ թե հեռու կապված անձինք կա'մ խորհրդավոր մահացել են, կա'մ առինքնվել, կա'մ որևէ կերպ լռեցվել: Առաջինը` հենց գլխավոր հետաքննիչ, ռազմական դատախազ Գ. Ջահանգիրյանը, երկրորդը` ժամանակին հետաքննության թունդ ջատագով ` ապա անմիջապես վարչապետ Ա. Մարգարյանը… և շատ այլք: Հոկտեմբեր 27-ի ոճրագործության հետքերի «սրբագրումը» շարունակվում է ցայսօր և վստահաբար կտևի այս իշխանությունների երկարակեցության հետ: Զի, այդ եղելության ամբողջությամբ բացահայտումը հայ-ռուսական հարաբերություններում պատմականորեն կունենա շրջադարձային նշանակություն, անգամ սերունդներ հետո, իսկ այդ աշխարհաքաղաքականորեն խիստ խնդրահարույց տարածաշրջանում սպառնում է «ֆորպոսի» կորուստ:
 
  - Իսկ եթե «Էության» գաղափարները և Վարպետյանի տեսությունները հաստատվեն ու տևեն սերունդներ, ապա ոճրագործության արծարծումը ևս կհարատևի, «Ազգային խաչքար» քննախուզությունը կպսակվի համապատասխան հավաստիությամբ, կստանա անջնջելի հնչեղություն, և կմնա որպես վստահելի ժամանակակցի վավերագրություն…     
    Այդքանը գիտակցում են իշխանություններն ու մեղսակից տերությունները:
   
             ՈՒՐԵՄ «ԱԶԳԱՅԻՆ ԽԱՉՔԱՐ» ՔՆՆԱԽՈՒԶՈՒԹՅՈՒՆԸ ՃՇՄԱՐԻՏ ՈՒՂԵՑՈՒՅՑ Է
                      ԵՎ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆՈՒՄ Է ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆԸ !!!   
 
    Այնպես, ինչպես հիմնավոր են Էության գաղափարներն ու Ա. Վարպետյանի ավելի ու ավելի հաստատվող ու համասփռվող տեսությունները: Ուստի, հարկ է դրանք յուրացնել, տանել այլ հունով, իսկ Վարպետյանին ամեն կերպ մոռացության տալ, ինչն էլ… մեզ առայժմ փրկում է ֆիզիկական հաշվեհարդարից…          

    Ահա և' այսքան առեղծվածների բանալին, որին կանդրադառնանք շատ ավելի հանգամանալից:                                                                                 
       Ալեքսանդր Արորդի Վարպետյան                                       Մարսել, 7 փետրվար 2011թ.

                                                                             ¡  ¡  ¡


                                            ՆԵՈՀԵԹԱՆՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ
      Հարցազրույց ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դասախոս, ազգագրագետ և մշակութաբան Յուլիա Անտոնյանի հետ  
 
    - Ներկայում ի՞նչ է հեթանոսությունը Հայաստանում:  
    - Հայ նեոհեթանոսական, կամ Արորդիների Ուխտ շարժումը հիմնվել է 1991 թ. երջանկահիշատակ Սլակ Կակոսյանի կողմից, որը եղել է նաև նրանց առաջին և դեռևս միակ քրմապետը:Երբ խոսքը գնում է մինչքրիստոնեական կրոնական համակարգերի մասին, հեթանոսությունը` որպես գիտական տերմին, վաղուց արդեն չի օգտագործվում, որովհետև համարվում է որակական բնույթի տերմին, որով քրիստոնյաներն անվանում էին ոչ քրիստոնյաներին: Նույն բանն է, երբ մահմեդականները ոչ մահմեդականներին անվանում են "գյավուր": Բայց արդի նեոհեթանոսական շարժումների առումով մենք օգտագործում ենք այդ տերմինը, և այդ շարժումների հետնորդներն էլ բոլոր երկրներում իրենց հավաքական առումով հեթանոս են անվանում` չնայաց ինքնանվանումների բազմազանությանը: Հեթանոսական շարժումները շատ տարածված երևույթ են, և ոչ միայն Հայաստանում, ու առավել մեծ ակտիվությամբ գործում են նախկին ԽՍՀՄ տարածքում` հատկապես Ռուսաստանում և Ուկրաինայում: Բավականին ակտիվ և համեմատաբար հին (20 դ. 30-ական թթ.-ից) հեթանոսական շարժումներ կան մերձբալթյան երկրներում: Հետաքրքիր է` Վրաստանում ընդհանրապես չկա նման շարժում: Կան նաև շարժումներ, որոնք վերադառնում են ոչ թե հեթանոսությանը, որպես հին աստվածների պաշտամունքի, այլ ընդհանրապես մինչքրիստոնեական, արխայիկ ժողովուրդներին բնորոշ հավատալիքներին: Օրինակ` Հունգարիայում, Սկանդինավիայում, ԱՄՆ-ում չափազանց տարածված է "նեոշամանիզմը": Նեոհեթանոսությունը շատ տարբեր երևույթ է: Այսինքն` թվում է` նույնն է. մարդիկ փորձում են վերադառնալ ակունքներին, հին հավատալիքներին, սակայն բոլոր այդ ուղղություններն իրականում ունեն շատ տարբեր արմատներ, տարբեր բովանդակություն և իմաստավորում: Օրինակ` արևմտյան-եվրոպական նեոհեթանոսները (կելտական և այլն), ավելի շատ շեշտը դնում են կին աստվածուհու պաշտամունքի և մոգության վրա, և իրենց մոտ դա հիմնականում կանանց շարժում է. ներգրավվածները մեծամասամբ կանայք են, նրանք են իրականացնում մոգական պրակտիկաների մեծ մասը և այլն: Այդ շարժումները բնույթով խաղաղ են, սակայն, երբեմն նրանց մոտ մայր աստվածուհին ունենում է ռազմատենչ հատկություններ, սակայն դրանք ավելի շուտ բացառություն է, քան օրինաչափություն:
  
   - Նախկին սովետական տարածքում ձևավորված հեթանոսական շարժումներն ընդհանրություննե՞ր ունեն:  
   - Եթե մենք ուսումնասիրենք հետսովետական շարժումները, ապա կտեսնենք, որ դրանք, ընդհակառակը, ավելի շատ տղամարդկանց շարժումներ են: Իհարկե, դրանք շատ ավելի կապ ունեն ազգայնականության հետ: Բոլորին բնորոշ է իրենց "արիական" ակունքների որոնումը և վերադարձը այդ ակունքներին: Քրիստոնեությունը ներկայացվում է որպես վնասակար կրոն, որը ոչնչացրեց այդ ժողովուրդների ռազմատենչ ոգին, նրանց ինքնությունը և այլն: Նրանք համարում են, որ բոլոր դժբախտությունների պատճառը քրիստոնեության ներարկած հնազանդությունն է: Հայ նեոհեթանոսները նույնպես այդպիսին են: Նրանք նույնիսկ Գրիգոր Լուսավորչին անվանում են Գրիգոր Լուսամարիչ: Եվ քանի որ քրիստոնեությունն առաջացել է հուդայականության շրջանակներում և կրում է վերջինիս հզոր ազդեցությունը, դա նպաստում է հակասեմականության առաջացմանը: Մեզ մոտ էլ կա նման երևույթ, թեև ավելի մեղմ ձևով, քան Ռուսաստանում, որտեղ հակասեմականությունը նաև կենցաղային բնույթ ունի: Այդ բոլոր նեոհեթանոսական շարժումների պանթեոնները և ծիսակարգը հիմնականում վերականգնվում են մինչքրիստոնեական և միջնադարյան աղբյուրներից, իսկ վերջիններիս բացակայության դեպքում` պարզապես հորինվում են:
 
   - Ի վերջո, հեթանոսությունն առաջին հերթին կրո՞ն է, թե՞ ազգայնականության ուղղություն:  
   - Պետք է հաշվի առնել, որ կրոնի մասին պատկերացումները վերջերս բավականին փոխվել են: Գիտնականները, երբ խոսում են կրոնի մասին, այլևս չեն օգտագործում այն կաղապարները, որոնք քրիստոնեական քարացած պատկերացումների հետևանքներ են: Օրինակ` կրոնը պարտադիր պետք է կազմավորված լինի որպես եկեղեցի, ունենա ամենօրյա կրոնական պրակտիկ և ասոցիացվի որոշակի գաղափարների հետ: Հիմա կրոնի բազմաթիվ ձևեր կան: Օրինակ, կան ձևեր, երբ կրոնական զգացմունքները արտահայտվում են առանց ներքին ներշնչման և կրոնական զգացման, և հակառակը` կրոն կարող է համարվել այն երևույթը, երբ մարդն իրեն չի համարումար որևէ եկեղեցու անդամ, բայց ունի որոշակի կրոնական պատկերացումներ և կրոնական ապրումներ: Եվ այն երևույթը, երբ կրոնի որոշ տարրեր հորինվում են, ժամանակակից մշակույթին բավականին բնորոշ է: Մենք կարող ենք նույնիսկ ասել, որ մեր ավանդական պատկերացմամբ` գրեթե ոչ մի կրոնական ուղղություն չի պահպանվել, և ամենաավանդականները` կաթոլիկությունը, բողոքականության սկզբնական ուղղություններն արդեն մարման եզրին են, ու մարդիկ գնալով ավելի շատ են ներգրավվում նոր կրոնական ուղղությունների մեջ: Մեզ մոտ ևս դիտարկվում է նման երևույթ: Նեոհեթանոսական շարժումների մեջ ամենահատկանշականն այն է, որ դրանք սովորաբար առաջանում են մտավորականների միջավայրում: Դրանք գիտնականներ են, մանկավարժներ, մշակույթի, արվեստի ոլորտների մասնագետներ, պետական ծառայողներ և այլն,` այսպես կոչված` "միջին մտավորական խավ": Սակայն, Հայաստանում այդ շարժումները դիտարկելիս կարելի է նկատել, որ նրանք ի վերջո բոլորն էլ գնում են դեպի հավատքի, միստիկայի հետ կապված ապրումների դրսևորմանը: Բացի այդ, Հայաստանում այդ շարժումները գնալով ընդլայնում են իրենց հետնորդների զանգվածը` ներգրավելով ոչ միայն մտավորականներին, այլ նաև ժողովրդական զանգվածներին:
 
   - Օրինակներ կբերե՞ք:  
   - Օրինակները բազմաթիվ են: Անգամ կան մարդիկ, որոնք սկսում են տեսիլքներ ունենալ, հրաշքների մասին են պատմում: Այսինքն` այդ շերտը հետզհետե սկսում է ընդլայնվել: Իրականում բավականին շատ են զուգահեռները վաղ քրիստոնեական դարաշրջանի հետ. սկզբում համայնքներ ձևավորվեցին, պրակտիկաներ մշակվեցին, հետո այդ ամենը համակարգի տեսքով կարծրացավ: Նույնը կատարվում է ներկայիս հեթանոսների շրջանում. նախ սկսվեցին հորինովի գաղափարներից` վերադարձ դեպի ակունքներ և այլն, սակայն ներկայիս հեթանոսությունը քիչ կապ ունի նախաքրիստոնեական հավատալիքների հետ: Սա նոր երևույթ է, նոր կրոնական համակարգ, որը գնալով լեգիտիմացվում է: Կարող եմ օրինակներ բերել: Մի կնոջ հետ եմ ծանոթացել, որ երեխաներ չէր ունենում և պատմեց, որ հղիացավ,երբ սկսեց Անահիտին աղոթել: Հիշում եմ նաև մի տղամարդու, որ աղոթում էր Վահագնին և "Վահագնատես" եղավ: Նեոհեթանոսները մշակում են տարեկան տոնածիսական պրակտիկաները: Բացի հիմնական տոնախմբություններից, օրինակ, տարին մի քանի անգամ նրանք ուխտագնացություններ են կազմակերպում` դեպի Խուստուփ, Արագած և այլ իրենց համար սրբազան վայրերը: Նրանք հավատում են, որ լեռան գագաթին մի գիշեր անցկացնելով` նրանք կկարողանան "Վահագնատես" լինել:  
  
     Նեոհեթանոսների համայնքի կառուցվածքը ևս ժամանակի ընթացքում փոփոխությունների է ենթարկվել: Եթե առաջ դա մոնոլիտ կառույց էր, ապա հիմա այն սկսել է տրոհվել տարբեր ճյուղերի, որոնք համաձայն չեն քրմերի հիմնական գաղափարական ուղղության հետ: Առաջանում են տեղական համայնքներ, որոնք գնալով ավելի ինքնուրույն են գործում և իրենց համայնական որոշակի կառույցներն են ստեղծում: Այդ տրոհումը սերտորեն կապված է կրոնի` "հորինված" (invented) լինելու հետ, և ուշադրության արժանի է, որ ի սկզբանե չկար "ամփոփող" գաղափարախոսություն, թեև իրենց հիմնադիր Սլակ Կակոսյանը փորձել էր դա արմատացնել իր "Ուխտագրքով": Սակայն վերջինս դեռևս դոգմատիկություն ձեռք չի բերել և կարող է փոփոխությունների ենթարկվել:  
   Կա նաև մեկ այլ խնդիր: Լինելով ազգային` նրանք շատ սերտորեն կապված են ծայրահեղ ազգայնական շարժումների հետ, որոնց մեծ մասը քաղաքականացված են: Բայց քանի որ նրանց անդամների մեծ մասը միաժամանակ հեթանոսներ են, դա շատ անգամ շփոթեցնում է անտեղյակ մարդկանց, ստիպելով նույնացնել կրոնական ու քաղաքական կազմակերպությունները: Վերջերս հեթանոսները կոնգրես էին կազմակերպել և շատ դժգոհ էին, որովհետև այն սկսվեց որպես սովորական "եկեղեցական" համաժողով (վերանայել անցած ուղին, դիտարկել հետագա զարգացումները), բայց հետզհետե բեմը գրավեցին այդ կուսակցությունների ներկայացուցիչները, և հանդիպումը այլ ուղղությամբ ընթացավ:
  
    - Դուք նշեցիք, որ հեթանոսությունն իր տարածման երկրորդ փուլում ավելի զանգվածային բնույթ է ստանում: Կարո՞ղ եք մանրամասնել` հայկական իրականության մեջ ի՞նչ դրսևորումներ և ի՞նչ ծավալ է ստացել այդ շարժումը:  
     - Ծավալի լիարժեք գնահատականտալը դժվար է, որովհետև այնտեղ, բացի կենտրոնացված գործընթացներից, տեղի են ունենում նաև անկախ զարգացումներ: Գիտեք` հիմնական հավաքատեղին Գառնու տաճարն է, և տարվա մեջ կան մի քանի հիմնական տոներ, որոնք նշվում են այնտեղ: Ամեն տարի ես տեսնում եմ նվազագույնը 10-20 նոր կնքվող, և պարզ չի` նրանց հետագա ճակատագիրը: Շատերը հեռանում են, ոմանք փորձում են կապը պահպանել և այլ մարդկանց ներգրավել: Նրանք հաշվառման չեն կանգնում, և դրանով է բացատրվում վիճակագրության բացակայությունը: Իսկ ակտիվ հեթանոսների թիվը, ըստ իս, չի անցնում 100-150 հոգուց: Օրինակ` Աբովյանում գործում է արորդիների ակտիվ համայնք, սակայն ոչ բոլորն են մասնակցում Գառնիում կազմակերպվող միջոցառումներին` դրանք նշելով իրենց մոտ: Նրանք արդեն զարգացնում են ներհամայնքային որոշակի ծեսեր և տոնակարգ, ընտանեկան նշականության ծեսեր` պսակ, թաղում: Վերջինիս հետ կապված կային խնդիրներ, քանի որ թաղման հեթանոսական ծեսը դիակիզումն է, իսկ Հայաստանի օրենքը թաղման նման տարբերակ չէր նախատեսում: Առաջինը արորդիների առաջնորդ Տյար Սլակի հուղարկավորություն նման եղանակով կատարվեց: Նրանք գտել էին լուծումը` պայմանավորվելով Երևանի հիվանդանոցներից մեկի հետ, որն ունի համապատասխան տեխնիկական միջոցներ: Դրանից հետո որոշակի աշխատանք կատարվեց, որպեսզի Ազգային ժողով մտնի դիակիզումը թույլատրող օրենքը, որը հիմա ընդունված է: Հետաքրքիր է, որ շատ ծեսեր արվում են կոմպիլացված տարբերակով` միացնելով ավանդական և հեթանոսական ծեսերը: Օրինակ` թաղման ժամանակ սկզբում կատարում են սովորական հոգեհանգիստ, հետո գիշերը դիակիզում են, ապա թաղում սափորը: Կամ կարող են համատեղել մի քանի պսակադրության ծեսեր`հեթանոսական, քրիստոնեկան և քաղաքացիական:  
     - Եվրոպական որոշ հեթանոսական շարժումներ բավականին ակտիվորեն ներգրավված են նաև բնապահպանական խնդիրներում: Հայաստանում նման միտո՞ւմ կա:  
    - Չէի ասի, որ նման հստակ միտում գոյություն ունի: Նման շեշտ կա այնքանով, որ "դա հայ երկիրն է, հողն է, պետք է անարատ պահենք" և այլն: Չնայաց, բոլոր տոնախմբություններից հետո կազմակերպվում է աղբահավաք:
 
    - Փաստորեն Հայաստանում կա երկու հոգևոր կառույց, որոնք իրենց համարում են ազգային ինքնության պահպանողներ` Հայ առաքելական եկեղեցին և հեթանոսները: Ինչպիսի՞ն են հարաբերությունները նրանց միջև:  
   - Հարցը հետաքրքիր է, որովհետև միանշանակ պատասխան չկա: Եթե վերցնենք զուտ ձևական կողմը, ապա ՀԱԵ-ն բավականին քմծիծաղով և հեգնանքով է նրանց մասին խոսում, իսկ հեթանոսները համարում են, որ առաքելական եկեղեցին աղավաղել է հայկական ինքնությունը և մշակույթը, օտար ազդեցություն է բերել և այլն: Բայց այստեղ շատ հետաքրքիր նրբերանգ կա: Արորդիները հասկանում են, որ հայ ինքնության զգալի մասը որոշվում է ՀԱԵ-ին պատկանելիությամբ, և ի սկզբանե նրանց մոտ բանավեճ էր ծավալվում` «Ինչպե՞ս կարելի է իրականացնել քրիստոնեությունից հեթանոսության անցումն առանց ցավագին հետևանքների»: Սկզբնական շրջանում նույնիսկ առաջարկներ կային. արիական քրիստոնեություն ձևակերպել` փորձելով սինթեզել երկու կրոնները: Արորդիների մեջ կան նաև Հայ առաքելական եկեղեցու ապոլոգետներ, որովհետև ըստ նրանց` ՀԱԵ-ն հիմնականում պահպանել է նախաքրիստոնեական ծիսակարգը, հավատալիքները, պարզապես քողարկել է դրանք քրիստոնեական հասկացություններով: Դրանով է նաև պայմանավորված արորդիների ծեսերի նմանությունը քրիստոնեական ծեսերին` թե՛ կառուցվածքային, թե՛ բովանդակային առումներով: Նման են նույնիսկ անվանումները: Առաքելական եկեղեցին, մյուս կողմից, իհարկե, ոչ թե պաշտոնապես, այլ անհատների մակարդակով ասում են` «Երևի շեղվել են և չեն հասկանում, որ մեր փրկիչը Քրիստոսն է, սակայն նրանք ազգային են, փորձում են ձևավորել մեր ազգային արժեքները (հատկապես նժդեհյան գաղափարախոսության հետ կապված) և աղանդների նման դրսից չեն ներմուծված»: Ինքս մի քանի անգամ ներկա եմ եղել այդ թեմայով հրավիրված թոք-շոուների, երբ իրենք պաշտոնապես միմյանց հակադրվել են, իսկ դուրս գալիս ընկերաբար շփվել : Ի դեպ, որքան տեղյակ եմ, գրանցվել է մի դեպք, երբ առաքելական քահանան կնքվել է և դարձել արորդի: Եվ հետաքրքիր է, որ թե՛ եկեղեցին, թե՛ արորդիները խիստ բացասաբար են տրամադրված բողոքականների նկատմամբ (թեև արորդիներին դա կարծես պետք է չմտահոգեր), և նույնիսկ մի թոք շոուի ժամանակ առաքելական քահանան և արորդին միասնաբար վիճում էին բողոքական եկեղեցու ներկայացուցչի հետ:
    - Ըստ ձեզ, ներկայիս հայկական ազգայնականության մեջ որքա՞ն է հեթանոսության ներդրումը` որպես հոգևոր դոկտրինա:  
   - Ես նախ և առաջ ցանկանում եմ նշել, որ գործ ունենք ոչ թե բուն հեթանոսական դոկտրինայի, այլ նժդեհյան գաղափարախոսության հետ, որն երկու կողմի համար էլ ընդհանուր է: Արորդիներն ընդհանրապես քաղաքականություն չեն սիրում, և նույնիսկ իրենց մոտ համոզմունք կա, որ քուրմը չպետք է լինի որևէ կուսակցության անդամ: Շարքային անդամները կարող են, իսկ քուրմը` ոչ: Բայց նժդեհյան գաղափարախոսությունը մի կողմից ընկած է այդ կրոնական դոկտրինայի հիմքում: Ինքը` Նժդեհը հանդիսանում է պաշտամունքի օբյեկտ, ` որպես "Վահագնատես", որպես Ուխտագրքում առասպելականացված անձ, որին նույնիսկ որոշ չափով կարելի է համեմատել Քրիստոսի հետ: Իհարկե, Նժդեհը միտք չուներ նոր կրոն ստեղծելու, նա խոսում էր Վահագնի մասին, սակայն դա իր մոտ այլաբանական երանգ էր կրում, ինչը չի կարևորվում արորդիների կողմից: Իսկ քաղաքական տեսանկյունից` օրինակ` Հանրապետական կուսակցության հիմնադիր Աշոտ Նավասարդյանը կնքված արորդի էր: Անդրանիկ Մարգարյանը ևս մեծապես համակրում էր շարժմանը և որոշակի ֆինանսական օգնություն էր ցուցաբերում նրանց: Օրինակ` իր օգնությամբ կանգնեցվել է Սլակ Կակոսյանի հուշարձանը, վերահրատարակվել է "Ուխտագիրքը": Պարզ է, որ Հանրապետական կուսակցությունը հիմա, ընդհակառակը, ավելի շատ դեպի ՀԱԵ, կղերականացում է գնում, և այնտեղ քչերն են հիշում, որ կուսակցությունը նման ծագում է ունեցել: Արիական ուղղվածություն ունեցող կուսակցությունները` Հայ արիական միաբանությունը, Նժդեհյան ցեղակրոն և այլն, մի քանի անդամների գործունեության արդյունք են` առանց նոր անդամների ներհոսքի, և հիմնականում զարգացող կառույցներ չեն: Հեթանոսներն արձագանքում են զուտ ազգային ուղղվածություն ունեցող խնդիրների` Արցախ, Հայ դատ և այլն, իսկ մնացած առումներով նրանք բացահայտ քաղաքական ակտիվություն չեն ցուցաբերում:

   Հարցազրույցը վարեց Արթուր Ավթանդիլյանը
   www.religions.am
   Lragir.am Նորություների կայքից.
   http://www.lragir.am/armsrc/interview43622.html 
   Տեղադրված է. 17:23:16 - 02/02/2011