ՀԱՅԻ ՆԱԽԱՎԵՐՋԻՆ ԽԵԼՔԸ
                                    

    Հուլիս 17-ի ՀՀՇ 16-րդ համագումարը, ավելի ստույգ Լ. Տեր-Պետրոսյանի ելույթը լայն արձագանք գտավ և ամենատարբեր քննարկումների տեղիք տվեց: Թեև սկզբունքորեն համաձայն հիմնական մոտեցումների  հետ, բայց  այն թողնելով քաղաքական փորձագետներին, մեզ այդուհանդերձ տարօրինակ թվաց բոլորովին այլ, զուտ ազգաբանական մեկ հանգամանք. շարունակվող արտագաղթի, Հայաստանում և Արցախում վիճակագրության և արտաբերված «Հարյուր տարի հետո Հայաստանը կարող է զարգացած, բայց հայազուրկ տարածք լինել» անհանգստությունը: Այն էլ խիստ անսպասելի եզրահանգմամբ.
  «Հարցերի հարցն, այսպիսով, ժողովրդագրությունն է` դեմոգրաֆիան, որը, XI դարից սկսած, եղել է հայ ժողովրդին բաժին ընկած բոլոր դժբախտությունների պատճառը պատմական համայնապատկերում» (ընդգծումը` մերը):

   Իսկ մի՞թե 20 տարի առաջ չկար այդ գերխնդրականն ու դրա պատմական գիտակցությունը, երբ զանգվածային ու դեռ խրախուսվող թե հրահրվող արտագաղթը հիմնականում կատարվել է հենց այդ տարիներին…

  Մի՞թե հայոց վիճակագրական նահանջը սկսվել էր XI-րդ դարից:
  Եվ մի՞թե հայոց պատմական անկումն ու ազգային խամրումը սոսկ վիճակագրության արդյունք են, և միայն արտագաղթը կասեցնելով հնարավոր է ապահովել հայոց  գոյատևումը, այն էլ մոլորակի ազգաբնակչության հարաճուն ու գլխապտույտ բազմապատկման և գլոբալիզացման գործընթացում:
   Իսկ ո ՞ւր կորան ազգային ինքնության, գիտակցության, ներուժի, սփյուռքի հարատևման և ողջ հայության այլորակ կայացման  գերխնդրականները, որոնք ի սկզբանե եղել ու մնում են ԷՈՒԹՅՈՒՆ Ազգային Իմաստության Տաճարի գերնպատակները, հենց որոնց համար այն հալածվեց, իսկ գործունեությունը շարունակում է խափանվել 1990 թ. իր հիմնադրման օրից ի վեր, երբ Էության գաղափարները այդժամ սկսյալ մեծն Վիկտոր Համբարձումյանից  արժանացան մտավորական բարձրագույն ավագանու բուռն քաջալերանքին:
   Եվ ի վերջո մի՞թե ամբողջ մեկ քսանամյակ էր անհրաժեշտ հայ քաղաքական այրերին այդ  գիտակցությանը հանգելու համար, այն էլ հետևանք և պատճառ տեղափոխությամբ:
   Իսկ եթե այո', ապա կարող ենք գոնե մխիթարվել այդքանով ու հնարավոր «հայի վերջին խելքի» հեռանկարով…                                                   
                                                                                             ¡ ¡ ¡ 

        Ասելիքը պատկերավորելու համար և համեմատության կարգով, ստորև ներկայացնում ենք վիճակագրական որոշ տվյալներ, վերցված միջազգային տարբեր գիտական աղբյուրներից, մասամբ` «Ազգ և նոր հազարամյակ» նախածրագրի դեռևս անտիպ 2-րդ`«Միջօրեական» հատորից:
    Ըստ այդմ ու որոշ հաշվարկների, Հին Քարե դարի ավարտին աշխարհի բնակչությունը կազմել է 3 մլն, բնականաբար անհամասեռ տեղաբաշխմամբ և խտացված բնակլիմայական բարենպաստ կենսատարածքներում: Հետսառցային շրջանում բնակլիմայական պայմանների բարելավմամբ, «նեոլիթյան հեղափոխության» համասփռմամբ և նորանոր կենսատարածքների բնակեցմամբ այդ թիվը ողջ նեոլիթյան շրջանի համար ընդհանուր հասել է 50 մլն ( Ք.ա. 10-3-րդ հհ ), իսկ մեր դարաշրջանի սկզբում աշխարհի բնակչությունը արդեն կազմում էր 200 մլն: Այնուհետև այն շարունակվում է հետևյալ պարբերությամբ.

       - 1000 թ.`  275 մլն                                          

       - 17-րդ դ.` 500 մլն                                                           
        -1900 թ.`  1600 մլն (1,6 մլրդ)
        -1950 թ.`  2500 մլն (2,5 մլրդ)
        -1973 թ.`  3800 մլն (3,8 մլրդ)
        -1976 թ.`  4000 մլն (4 մլրդ )

        -2000 թ.`  6500 մլն (սպասվում էր 7 մլրդ)
          ըստ կանխատեսումների`
          -2040 թ.`  12 մլրդ                                                                  

          -2095 թ.`  25 մլրդ                                                                   
                                                                                                                                                    Մարդկության վիճակագրական աճը Ք.ա. 12-րդ հզ մինչև 1970 թ. (ուղղահայաց` ազգաբնակչությունը մլն-ով,
               հորիզոնական` տարեթվերը, Ք.ա. 12 հզ-ից մինչև մեր օրերը: "Le Grand Atlase de l’Histoire  Mondiale", France-1981): 

        Նման գերաճի հիմնական գործոններն են կենսատարածք-կենսամիջավայր-կենսապայմաններ փոխառնչությունը և տնտեսա-արդյունաբերական ու քաղաքակրթական պայմանները ( կենսամակարդակ, կացութաձև, առողջապահություն, երկարակեցություն ևն ): Հարակից այլ մեկ գործոնը միգրացիաներն են, որոնք սկսել էին դեռևս Աֆրիկայից, ապա նեոլիթյան և հնդեվրոպական ալիքների հետ` հիմնականում Հայկ. լեռնաշխարհից դեպի ազատ տարածքներ: Այսօր այդ սկզբունքը հակադարձվել է, թերզարգացած և նույնիսկ ազատ տարածքներից միգրացիաները կատարվում են դեպի քաղաքակիրթ և տնտեսապես զարգացած երկրներ, թեև թերզարգացած երկրներում վիճակագրական գերաճը շարունակվում է մեծ արագությամբ: Այդպես, եթե 80-ական թվականներին ընդամենը  9,6 մլն կմ² կենսատարածքով ԱՄՆ ուներ ≈230 մլն բնակչություն, իսկ  ≈30.2 մլն կմ² տարածքով Աֆրիկան` ≈344 մլն, ապա այդ տարբերությունն այսօր աճել է հօգուտ վերջինս (ԱՄՆ` 310 մլն, Աֆրիկան` 1 մլրդ ):

   Այժմ անդրադառնանք հայերին և Հայկ. լեռնաշխարհին: Վերջինս ≈400 հզ կմ² տարածքով քիչ ավելի էր` քան արդի միացյալ Գերմանիան (356,2 հզ կմ²) և պակաս` քան Ֆրանսիան (551 հզ կմ²): Ըստ «Ծննդոց –Այա» տեսության, վիճակագրորեն ի՞նչ քանակ է կազմել Հայկ. լեռնաշխարհի այական սուպերէթնոսը «նեոլիթյան հեղափոխության» շեմին, այսինքն` Ք.ա. 10-9-րդ հհ:
   Եթե որպես չափանիշ վերցնենք յուրացնող տնտեսության հյուսիսամերիկյան այդ ժամանակաշրջանի վիճակագրական հաշվարկները, որոնք կազմում են 0,05-1 մարդ 15/25 կմ² տարածքի վրա, ապա որպես բարենպաստ կենսամիջավայր և նեոլիթյան օջախ Հայկ. լեռնաշխարհը այդժամ պիտի նվազագույնը ունենար ≈1մ/կմ² խտություն, այսինքն` 350-400 հզ բնակչություն, որը կազմում է այդժամ աշխարհի հաշվարկային բնակչության 12-13%: Նկատի առնելով մեգալիթյան հզոր կառույցները (Գյոբեկլի թեփե, Չայոնու, Քարահունջ ևն ), բազմաթիվ ու բավականին ընդարձակ հնավայրերը ( 300-6000 շունչ հաշվարկային բնակչությամբ, ինչպես Նորշուն թեփեն, Ախթամիրը կամ ավելի ուշ Հառիճը` 12 հա կառուցապատված տարածքով), «նեոլիթյան հեղափոխությունից» հետո այդ երկրամասի ազգաբնակչությունը զգալիորեն պիտի որ աճեր: Ըստ մի շարք աղբյուրների, Ք.ա. 1-ին հզ ավարտին Հայաստանը արդեն ներկայացնում էր որպես ամբողջովին հայաբնակ և հայախոս աշխարհ (Ստրաբոն և այլք): Ըստ որոշ հաշվարկների, քրիստոնեության ընդունման ժամանակաշրջանում հայերի թվաքանակը  կազմել է ≈ 4 մլն (իմա` 10 մ/կմ², հմմտ. Ֆրանսիան հռոմ. շրջանում` 6,7-8,5 մլն), ինչը համաշխարհային 200 մլն ազգաբնակչության հարաբերակցությամբ քիչ թե շատ հավանական է: Իսկ եթե այդժամ դրա 2% կազմող հայոց թվաքանակը կարող է թվալ թերաճ երբեմնի 12-13%  սուպերէթնոսի համեմատ, ապա այդ դրանից տարբեր էթնոսների տարանջատման և այա-արիական որոշ ցեղերի արտագաղթման ու նոր հայրենքիներում բազմացման պատճառներով ( նման հաշվարկները կողմնակիորեն նույնպես գալիս են հաստատելու Հայկ. լեռնաշխարհը նեոլիթյան միակենտրոն օջախ և ապա հնդեվրոպացիների բնօրրանը լինելու տեսությունները):

  Ըստ 1844 թ. մարդահամարի Թուրքիայում ապրում էր ≈ 2,4 մլն հայ (թուրքերը` 7 մլն, իսկ հայերը հիմնականում Արևմտյան Հայաստանում, Կ.Պոլիսի Հայոց Պատրիարքարանի տվյալներով` 3 մլն, 1912 թ.` արդեն 2,02 մլն, այսինքն` մինչև Մեծ Եղեռնը…), իսկ Արևելյան Հայաստանում 1831 թ.` ընդամենը  161,7 հզ (1913 թ.` 1000,1 հզ, 1920 թ.` 720 հզ): Այսինքն, 19-րդ  դարի առաջին կեսին տարաբաժանված Հայաստանում ընդհանուր հաշվվում էր 2,5-3 մլն հայ, իմա` 1-1,5 մլն պակաս` քան 3-4-րդ դդ սահմանագծում: Մեկ դար անց այդ տարբերությունը կկրկնապատկվի, իսկ հայոց ընդհանուր թվաքանակը կկրճատվի ևս ≈1,5 մլն-ով: Շուրջ 1 մլն կկծկվեն արդի Հայաստանում, մնացյալը կսփռվեն աշխարհով մեկ:
    1987 թ. 29,7 կմ² տարածքով Հայաստանը հաշվում էր 3,41 մլն բնակչություն, ( միջին խտությունը` 112 մ /կմ² ): Անկախացումից հետո, ըստ տարբեր տվյալների արտագաղթել են ≈ 900 հզ-1 մլն ( համարյա այնքան` որքան Մեծ Եղեռնից հետո… ): Այժմ աշխարհում հաշվվում են ≈10 մլն հայ, այսինքն` մարդկության 0,014% , որից 2/3-րդ արտերկրում, այսինքն վաղ թե ուշ ուծացման վտանգի տակ, երբ մոտ 20 տարի առաջ այդ հարաբերությունն ու գոյատևման շանսերը հավասար էին…

  Այսինքն, եթե քրիստոնեության ընդունման դարաշրջանում հայերը կազմում էին ≈200 մլն մարդկության  2%, 1900թ.` 1600 մլն մարդկության 0,2%, 1987 թ. ≈4,5  մլրդ մարդկության  ≈0,16%, արդ 20 տարում ետաճել և կազմում են ընդամենը 0,14%,  որից 0,07%, մի քանի սերունդներ հետո ամբողջովին ուծացման ենթակա !!!  Մինչդեռ, մարդկության բնականոն վերաճի հարաբերակցությամբ հայերն այսօր պիտի լինեին առնվազը  ≈60-70 մլն ( հմմտ. 1844 թ. թուրքերը 7 մլն, այսօր միայն Թուրքիայում` ≈50-55 մլն , ազերիները`  ≈25-30 մլն, որից 7,5 մլն Ադրբեջանում, 17,5 մլն` Իրանում... Wikipédia):
   Որքան էլ մոտավոր ու պայմանական, այդուհանդերձ այս թվերը ցույց են տալիս հայոց վիճակագրական տրամագրի հաստատուն անկումը, և այդ սկսյալ XI-րդ դ. շատ առաջ և անկախ եղեռնի իրողությունից: Իսկ եթե այսպես շարունակվի, հայերը անխուսափելիորեն կենթարկվեն կոլապսի, թեկուզ միմիայն այլոց ու ողջ մարդկության շարունակական գերաճով:
    Նշանակո՞ւմ է արդյոք այդ անխուսափելի անէացում:
    Բոլորովին էլ ո'չ: Վկա` հրեական կենսափորձը, որոնք ընդհանրապես հայրենիք կորցրին, երկհազարամյակից ավելի գոյատևեցին տարագրության մեջ, ապրեցին մեծ ցեղասպանություն, բայց հայրենքի վերագտանք, այնինչ հայերը եղեռնի հետ հայրենիք կորցրին: Նրանք այսօր աշխարհում 17 մլն են, բայց որքան կենսունակ ու ներկա համաշխարհային համարյա բոլոր կարևոր գործընթացներում: Եվ այդ առաջին հերթին շնորհիվ իրենց հոգևոր անկախության, նախանձախնդիր ինքնության, ազգային ինքնագիտակցության ու ներուժի: Ի՞նչ փույթ թե այդ ամենը շատ «քրիստոնեական» չեն: Բայց, նախ նրանք  քրիստոնյաներ չեն և հետո այդ ո՞վ ասեց, որ քրիստոնեությունը մարդկության վերջին «ֆորմացիան» է...
    Այսքանը միայն որպես խորհրդածության նյութ: Իսկ ավելին, որպես խորհուրդ. մի՞թե պարզ չէ, որ վիճակագրության հետ ու դրանից առավել հայերը հոգևոր ապաքինման և գոյաբանորեն ոգե-գաղափարական անշրջանցնելի անհրաժեշտություն ունեն, դիալեկտիորեն` քանակականից որակականի անցնելու հրամայական: Այլ նպատակ չուներ 80-ական թվականներին սփյուռքում հիմնադրված «Հարատևման Ուխտ» ընկերակցությունը, որն 1990 թ. հայրենի երախտավոր մտավորականների զորագրմամբ վերաճեց հայրենիք-սփյուռք «ԷՈՒԹՅՈՒՆ-Ազգային Իմաստության Տաճարի», միակը` որը ստեղծեց  համանուն ամբողջ մի ԷՈԳՀ-ոգե-գաղափարական համակարգ և «ԷԱԿԱՆՔ» հազարամյակային նախածրագիր («Ազգ և նոր հազարամյակ», հատոր 1, Երևան-2002թ.,«Հայտնություն», հատոր 3, Երևան-2006թ., «Միջօրեական» հ.2  և «Ձիու քայլ»-հ. 4 հատորները` անտիպ և առայժմ հրապարակման ոչ ենթակա): Սակայն, հալածվեց հերթափոխ երեք իշխանությունների կողմից և ի վերջո վտարվեց Հայաստանից: Ավելի ստույգ` այլոց հորդորանքով, սակայն ի՞նչ տարբերություն...

  
            Հուսանք` մինչև «հայի վերջին խելքը» կամ գոնե «վերջին հայի խելքն ու ելքը»...